Хадаараа манараад, харагдан байгаа

Хамагтаа хүндэтэй Хурамшамнай

(«Хурамшамнай» В.Запханов)

«Зохёохы ажалтай зохид бүлэ»

Ивалгын аймагай Хурамша нютагта ажаhуудаг, нютагаа холо ойро суурхуулhан, бэлиг шадабаритай, аза талаантай айл бүлэ Владимир Саможапович Бадма-Ханда Дашиевна Запхановтан тухай минии хөөрөөн.

Владимир Саможапович 1966 ондо Улаан-Үдын соёл гэгээрэлэй училище улаан дипломоор дүүргэээд, түрэл Хурамша нютагтаа ерэжэ соёлой ажалые эдэбхитэйгээр ударидан ажалайнгаа намтар эхилээ hэн. 45 жэлэй туршада өөрынгөө хүсэл оролдолгоор Гэльбэрын арадай театр эмхидхэжэ, хүтэлбэрилжэ ябана. Владимир Запханов ганса хүтэлбэрилэгшэ бэшэ, харин бэлигтэй актер, режиссер, найруулагша.

Октябриин хубисхалай 50 жэлэй ойн баярта республикын уран hайханай бүлгэмүүдэй харалгада хабаадахадаа Ц.Шагжинай «Будамшуу» гэжэ зүжэг харуулаа hэн. Будамшуугай рольдо В.Запханов өөрөө бэрхээр наадажа, олоной дура сэдьхэл татаhан, магтуулhан юм.

Он жэлнүүдэй ошохо бүри залуу режиссер бэлиг шадабарияа дээшэлүүлжэ, нютагайнгаа зоной урда Ц.Шагжинай «Шүдхэртэй сүндүүг», «Мэхэшэн», нютагайнгаа драматург Бимба Галсановай «Хурьган төөлэй», «Этигэл» гэхэ мэтын олон тоото зүжэгүүдые табижа, олон зоной hайшаалда хүртөө.

Иигэhээр театрнай хүл дээрээ гаража, хүсэ шадал нэмэжэ үргэн Буряад оронойнгоо олон аймагуудаар ябажа эхилээ hэн: Захааминай, Зэдын, Мухар-Шэбэрэй, Загарайн, Яруунын, Хориин, Хэжэнгын, Хурамхаанай, Баргажанай, Сэлэнгын гэхэ мэтэ. Буряадуудай уласхоорондын «Алтаргана» гэhэн фестивальда 2006, 2008, 2010 онуудта дүй дүршэлтэйгөөр хабаадаhан байна.

Хурамша нютагаархид өөрынгөө театрта аргагүй дуратай, эндэ элдэб мэргэжэлтэй хүнүүд, хүгшэн залуугүй булта хабаададаг, шадамар бэрхээр наададаг юм.

Һүүлэй арбаад-хорёод жэлнүүдтэ манай театраархид бүхы республиканска тетрнуудай фестивальнуудта саг үргэлжэ хабаадагшад.

Владимир Саможаповичай найруулан табиhан зүжэгүүдые тоолоо hаа, ехэл олон. Тэдэнэй тоодо Ц.Шагжинай, Ж Тумуновай, Х.Намсараевай, Н.Балданогой, Д.Дылгыровэй, Ш-Н.Цыдынжаповэй, Б.Абидуевай зохёолнуудаар, гадна Ж-Б.Мольерай «Мещанин во дворянстве», Ч.Ойдобой «Далан худалч», Н.Анкиловай «Солдатская вдова», Ф.Буляковай «Выходили бабки замуж», Р.Томагай «Восемь грешных женщин» гэхэ мэтэ зохёолнуудые буряадшалжа тайзан дээрэ табиhан. Өөрөө бэшэhэн зүжэгүүдыень нэрлэбэл, «Бусахал даа хүбүүдни», «Һүүлшын уулзалга», «Байгалай домог», «Сэсэн хүүхэн», «Бартахиин мяхан» гэхэ мэтэ. Энэ хадаа В.Запхановай уран бэлигэй дүрбэн тэгшые гэршэлнэ. Арадаймнай театр режиссеройнгоо оролдолгоор өөрын баян түүхэтэй, эбтэй эетэй бүлэ шэнги болонхой. Үшөө өөрөө дуу хүгжэм бэшэдэг. Олон поэдүүдэй шүлэгүүдтэ хүгжэм зохёожо дуун болгоhон юм.

90-ээд онуудта Гэльбэрын арадай театрай үндэhэн дээрэ өөрынь киностуди хүдэлжэ эхилээ hэн. Улаан-Үдэдэ болоhон hайн дуранай фильмүүдэй республиканска ээлжээтэ фестиваль дээрэ Х.Намсараевай рассказай удхаар найруулан табигдаhан «Үри нэхэбэри» гэжэ уран hайханай (богони метражна) түрүүшын фильм буряад хэлэн дээрэ харуулаа. Илагшадай тоодо орожо, дипломдо хүртэhэн юм. Режиссер В.Запханов найруулгыень бэшэжэ, соёлой байшангай директор Д-Ц.Дашицыренов фильмын оператор болоhон байна.

В.С.Запхановай хэhэн, бүтээhэн юумэниинь тоолошогүй олон, барагдашагүй ехэ. Удаан саг соо бэрхээр ажаллаhанайнгаа түлөө олон Хүндэлэлэй грамотануудта, шангуудта хүртэhэн, «Эрхим ажалай түлөө» гэhэн СССР-эй Соёлой Министерствын тэмдэгтэй,  Буряад Республикын Соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ.  2011 ондо Россин Соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртөө. Буряад арадай Росси гүрэнэй бүридэлдэ ороhоор 350 жэлэй ойн баярай медаляар шагнагдаhан байна.

Наhанайнгаа нүхэр Бадма-Ханда Дашиевнатаяа  эбтэй эетэй, бэе бэеэ дэмжэлсээд 40 гаран жэл соо ажаhууна. Дүрбэн үхибүүдэй гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэжэ, бултыень айл бүлэ болгожо, мүнөө хадаа10 аша зээнэртэй, 1 гушатай болоод байна.

Бадма-Ханда Дашиевна бүхы наhаараа нүхэртэеэ суг хамта ажалhан намтартай. Хамаг зүжэгүүдэйнь рольнуудта абьяастай шадамараар, тон үнэншэмэ, мартагдагшагүй тодорхой образуудые харуулжа шададаг хүн юм. Гурба дахин республикын арадай театрнуудай фестивальда «Эхэнэрэй эрхим рольдо» хүртэhэн. 2009 ондо аймагайнгаа конкурсдо «Женщина-легенда» гэhэн номинацида илажа гараа hэн. Оролдостой бэрхээр ажаллаhанайнгаа түлөө Арадай Хуралай Хүндэлэлэй Грамотаар шагнагданхай, Буряад Республикын Соёлой габьата хүдэлмэрилэгшэ гэhэн дээрэ нэрэ зэргэдэ хүртэhэн байна.

Бадма-Ханда Дашиевна Владимир Саможапович хоёр hайн hанаатай, hайхан сэдьхэлтэй хүнүүд гээшэ. Тиимэhээ арад зондоо, нютаг соогоо нэрэ хүндэтэй хүнүүд гэжэ хэлэхэдэ алдуу болохогүй. Бидэ нютагаархид эдэ бэрхэ зоноороо омогорхожо ябадагбди. Бүхы наhаараа хэжэ байhан ажалаараа зонойнгоо hанаа нэгэдүүлнэ, баясуулна. Иигээд лэ саашадаа элүүр энхэ, зол жаргалтай, соёлой ажалда наhаяа иигэжэ зорюулhан зандаа, нютаг нугаяа суурхуулжа, түрэл хэлэеэ хүгжөөжэ үшөө олон жэлнүүдтэ амар мэндэ ябахыень хүсэнэбди!

С.Дашиева Гэльбэрын дунда hургуулиин багша