Бэлиг шадабаряараа мүнхэрөө

Баваасан Доржиевич Абидуев 1909 ондо Ивалгын аймагай Янгажин нютагта малша айлда түрэһэн намтартай. Тэрэ үедэ классһаа класс дамжан һураха һургуули байгаагүй. Бишыхан Баваасан өөрынгөө хүсэл оролдолгоор монгол ном мэдэхэ үбгэдтэ хандажа, хуушан монгол бэшэгтэ һураад, дайралдаһан лэ ном уншажа, арадайнгаа хэлэнэй баялигтай танилсажа эхилээ.

Һүбэлгэн хурса Баваасан үетэн нүхэдэйнгөө, түрэл гаралайнгаа дунда хүндэтэй боложо, залуугаар хамтын хэрэгтэ хабаадалсажа эхилбэ. Уданшьегүй Баваасан Доржиевич хүдөө бэшэгшэ болоод, саашадаа газетын хүдэлмэришөөр хүдэлжэ эхилээ.

«1925 ондо 16 хүбүүн түрүүшынгээ шүлэгүүды Баваа Батлын гэһэн псевдоним доро бэшэжэ эхилээ һэн» - гэжэ Б.Д.Абидуевай зээ басаган М.Д.Абидуева хөөрэжэ үгөө. 1925-27 онуудта почтада хүдэлһэн. Оронгоһоо Бүхэн хүрэтэр үбэлынь шарга, зуниинь тэргэ морёор зөөдэг байгаа. 1929 ондо Бавасан Доржиевич хүдөө бэшэгшэдэй суглаанда Москва хото ошоо. Ямаан дахатай, сэнхир даалимба дэгэлтэй», - гэжэ Мэдэгма Доржиевнагай эжы хөөрэдэг байгаа.

Тэрэ тиихэ үедэ буряадай залуушуулда ехээр һайгшаагдаһан «Самолёт» гэһэн поэмэеэ бэшээд ябаа. Буряад уг заншалаа дууряан бэшэһэн хэмжээгээрээ ехэ бэшэхэн энэ зохёол тэрэ үеын хүнүүдэй һанал бодолые ба урагшаа эрмэлзэлые эли тодоор харуулһан байдаг.

Харин зохёолой автор Баваасан Абидуев өөрөө һаял ажабайдалайнгаа богоһо алхаад, эхин зам дээрээ хүсэн түгэс ба ерээдүйдөөл найдалтай зогсожо байһан юм. Тэрэ үедэ залуу бэлигтэй поэт Баваасан Абидуев урдамни оройдоол ажабайдалай 11 жэл хүлеэнэ гэжэ хаанаһаа мэдэхэ һэм.  Б. Абидуевай «Наранай туяа» нэрэтэй шүлэгүүдэй суглуулбаринь 1930 ондо гараа. Энэнь буряадай поэзиин түрүүшын суглуулбари болоно. Баваасан Абидуев орон нютаг, оршон тойронхи байгаали  магтаһан ирагуу гоё шүлэгүүдые бэшэжэ, уншагшадые урмашуулаа. 1929 онһоо «Буряад Монголой үнэн» гэһэн газетэдэ хүдэлөө. Тэндэ Цыденжап Дондубонтой танилсаһан намтартай.

1934 ондо СССРэй Уран зохёолшодой Союзай гэшүүн болоо. Тэрээнһэй хойшо бэшэһэн шүлэгүүдээ согсолон онсолжо, 1938 ондо «Баяр» гэһэн томохон сборник гараа.

Баваасан Абидуев арадай аман зохёолой үндэһэн дээрэ хүүгэдэй уншаха үльгэрнүүдые бэшээ. «Шаалай Шаанай хоер», «Тэхэ бабанын түүхэ», «Эреэн гүрөөһэ эмэллэгшэ» гэхэ мэтэ үхибүүдэй уншахада ехэхэн һонирхолтой номуудынь мүнөө хурса, хуряангы тобшо, үгэ хэлэнэйнгээ талаар яб гэсэ зохёогдоһон байна. Энэ ушарһаа дээрэ хэлэгдэһэн үльгэрнүүд манай литературын түүхэдэ, үхибүүдэй уншаха түрүүшын номууд болон хэблэгдээ һэн. Баваасан Доржиевич Абидуев хүүгэдэй буряад литературын эхи табилсагшадай нэгэн байхал ёһоороо байна.

Баваасан Абидуев хадаа манай поэзиин эхин түрүүшын лирик, түрэл нютагуудайнгаа, дэлхэйн байгаалиие, ой тайга, уһа нуурнуудые ехэ гоёор, үнгэ шэрэ һайхантайгаар бэшэһэн байна.

Гадна, Б.Д. Абидуев литературын суутай номуудые буряад –монгол хэлэн дээрэ оршуулдаг мэргэн шадабарита оршуулагшадай нэгэниинь байгаа. Манай арад Н. Островскиин «Булад яажа хатуужааб», «Шуурган дундуур түрэшэд» гэһэн номудые Баваасан Доржиевичай һонор тодо оршуулга дээрэ уншана.

1939 ондо Баваасан Абидуев Т.Г. Шевченкын 125 жэлэй ойдо Киев хото ошоһон байна. Шэвченкын олон зохёолнуудые баһал оршуулһан.

1940 ондо мартын долоондо наһа бараа. Оройдоол 31 наһатай, зохёохы замайнгаа һалбаран ургаха, улам гоё һайханаар сэсэглэхэ үе сагта энэ дэлхэйтэеэ хахасаа бэлэй. 1933-36 онуудта Агын аймагай «Хамтын ажалша» гэжэ газетын редактораар хүдэлөө. Тус газетэ хуушан монгол ба лата үзэгүүдээр холижо гаргагдадаг байһан юм.

Баваасан Доржиевич Абидуевай тариһан «таряалан» захагүй ехэ «Алтан далай» боложо долгилно.

Уран зохёолшоной бэшэһэн уран найруулгата ирагуу хурса зохёолнуудыень манай арад зон хэзээдэшье мартахагүй.

Мүнөө үеын үхибүүдтэ уран зохёолшон тухай хөөрэжэ, номуудыень уншуулжа, шулэгуудыень сээжэлдүүлжэ байха бидэ багшашарай нангин уялга болоно.

С.Дашиева, Гэльбэрын дунда hургуулиин багша