Мархаа бол долоон хубуудтэй байсан: ехэ хубуунь Норбо гэжэ нэрэтэй байгаа. Хоердохинь - Осор, гурбадахинь Дугар, дурбэдэхинь - Гэлэг-Жамца 1869 оной. Табадахи хубуунь-Домин. Зургаадахинь-Бизьяа долоодохинь-Шодогор гэжэ нэрэтэй байгаа.   Мархаа абань эдэ долоон хубуудээ бултыень  эрдэм номдо сургаа мэргэжэлтэйч болгоо.     

      Дурбэдэхи хубуунээ зааханаасань хурээ дацанда сургуулида угоо.   Гэлэг-Жамца бол Сартуул Булагай дацанда  номын сургуулида цогтой залитайгаар суража  гэбшын дамжаае гайхамшагтай эрхим сайнаар барижа (дунда сургуулиин экзамен) гэлэн ламын гэрэлтэ толиин сууда гарасан гэдэг.       

    Тэрэ дунда шатын сургуулиин чанар абасаныгаа суулээр уданшьегуй номын сургууляар холын замда гаража, Монголой Богдын ургоогоор дамжан, Тубэд ороной Гоман хурээнэй, Брайбун дацанда(Лхаса хотын ойрохон) тантрын сургуулида (философиин) сураха уедоо хурдан хурца ухаан бодолоороо гайхагдажа, эрхимын сайн эрдэмын ухааниие абажа, гун гунзэгы ухаанай(философиин), тоо бодолгын ба агаарые шэнжэлэлгын эрдэм ухаанай Дооромбо нэрэ зэргэдэ хуртэсэн байгаа.

     Мун тэндэ суража байха уедоо гадаадын гурэнэй хэдэн хэлэ бэшэгые шудалжа , оршуулдаг байгаа.  Хожомынь  арба гаран ехэнууд боти номуудые оршуулжа, тугэд хэлэн дээрээс хуучан монгол хэлэн дээрэ гаргасан гэдэг.

2

     Бурхан шажанай туухэ намтар ба хумуун турэлтэнэй ажабайдал , буян, нугэл хилэнсэг тухай бурханай номнол узэжэ., шэнжэжэ, тэрээн тухайгаа туужа намтар, домогуудые бэшэдэг байгаа.

       Гэлэг- Жамца «Молонтойн» туужа хуучан монгол хэлэн дээрэ бэчээд, тэрэ туужынгаа удхаар тамын амитаниие (нугэлтэй хунууды тамада унажа) тулижа, зобожо, тамалагдажа, халуун тумэроор хайруулжа,халуун усанда бусалгуулжа байсан тухай, нарин уран зурагуудаар харуулха гэжэ шиидэсэн байна. 

   Эдэ ном зурагууд Петроградай буддын шажанай туухын музейдэ хадагалаатай байдаг . Ушоо нэгэ зурагынь Дээдэ- Торидо шанга гарта хадагалаатай гэлцэдэг. Модон барын хэбээр барлагдасан «Молонтойн» туужа ном бии юм. Тэрэ хуучан монгол номые мунооны буряад хэлэн дээрэ оруулжа хэблэжэ гаргаа бол ехэл сонин байгаа. Зурагыень гаргаа бол буришье сайн байгаа.

   Ази тубиин оронуудаар ябажа, суража байха уедоо Гэлэг-Жамца Энэдхэгэй,Хитадай,Монголой,Тугэдэй дацан хурээнэй барилгын маяг тухэлэй янза гоеолтые (архитектурые) сайнаар узэжэ, шэнжэлжэ, тэдэнэй гунзэгы ухаан бодолой дурые буулгажа абасан байгаа. Гэлэг-Жамца Дооромбын эрдэмтэй болоод,Сартуул Булагайнгаа дацанда ерээд байха уедоо ундэр эрдэмтын нэрэ солонь бухы Буряад орон дээгуур тарасан хундэ ямбаараа холын сууда  гарасан гэдэг  Гэлэг-Жамца Мархаагай хубуун хадань нютагай зон тэрэные «Мархаа Дооромбо» гэжэ нэрлэдэг болосон байгаа. Цанид хамба Агваан Доржиев 1914-1915 онуудаар Петроградта буддын шажанай дасан барюулжа байха уедэ сартуул дасанай суута дооромбо лама Гэлэг-Жамцые урин абаашажа тэрэ дасанайнгаа дурим гое сайхан маягые (проектые) гаргуулжа барюулсан гэдэг. Мархаа Дооромбо  уряалаар ошоходоо урядник- староста Цэрэн-Даша Жамбалдоржиевые абалсажа ошосон байгаа. Цэрэн-Даша хуучан монгол номдо сайн, ород хэлэ бэшэгээршье ядамаргуй сайн мэдэхэ, илангаяа нарин зураг бэшэгээр ехэ дуршэлтэй, бэлигтэй хун байгаа. Мархаа Дооромбын хутэлбэреэр «Молонтойн»  туужын удхаар тамын амитанай зурагые Цэрэн-Даша зуража далаад зурагуудые бутээсэн байна. Мун тэрэ дасанай нарин зурагуудые зуража бутээсэн гэдэг. 1921 ондо Мархаа дооромбо Дээдэ-Бургалтайн Добо гэжэ газарта туруушын сургуули нээжэ, тэрэ нютагай атаман Жалцан Цыбиковые багшаар томилжо нютагай сонор ухаатай ухибуудые суглуулжа номын сургуулиин уудэ нээсэн байна. Мархаа дооромбын уусхэлээро Жалцан Цыбиков хэдэн  жэл  ном заасан байна.

3

Монгол орондо ажабайдал

              1923 ондо монголой эрдэмтэд  «Эрдэниин хγреэлэн» Мархаа Дооромбые  «табан ехэ эрдэмые» эрхим мэдэхэ гэжэ Монгол руу уриhан байна. 1924 онhоо Мархаа Дооромбо  тоо бодолгын геометриин кафедрые даагшаар ажаллаhан байна. Тэрэл сагтаа

олон тоото шэнжэлэлгын худэлмэринуудые ябуулhан байна. 1928 ондо Хэнтын аймагай  Батширээт гэhэн сомондо буужа ерсэн байна.   Эндэ «Зурхай» гэhэн Буддын шажанай сургуули нээhэн байна. Турэл нютагаа бусаха дурань хэды хуроошьеhаань ерэхэ аргагуй байгаа.  Засаг турын зугhoo  хатуу шанга саг байгаа.

Гэлэг-жамца бол Дооромбын эрдэмтэй болоод Сартуул  Булагайнгаа дасанда ерээд байха уедоо ундэр эрдэмын нэрэ солонь бухы Буряад орон дээгуур тарасан хундэ ямбаараа холын суда гарасан байдаг. Гэлэг- Жамца бол Мархаагай хубуун хадань нютагай зон тэрэ ламые» Мархаа Дооромбо» гэжэ нэрлэдэг болосон  байгаа.      Гэлэг-Жамца дооромбо 1923 оноос эхилжэ Монголой эрдэмэй академидэ ахалагша эрдэмтэнээр ажаллаа юм.Тэрэ академидэ ажаллажа байха уедээ Монголой залуу олон эрдэмтэдые сургажа гаргасан юм.» 1930 гаран  оной багаар Мархаа дооромбо бол Монголой Хэнтэйн аймагай Баташэрээтэ сомондо байсан. 1937 оной харнхы хамалгын хаалта шуултэ болоходо Гэлэг-Жамца Баташэрээтээс гаража.Улаан –баатарта нюугдалгаар байжа тэрэ хату шуурганда дайрагдажа 1940 оной суул багаар харгы замдаа наса барасан гэдэг.