«Сэдьхэлэйм шүрэнүүд - шүлэгүүд, дуунууд»

(Владислав Тyгдэмэйн зохеохы зам ба ажаябуулга)

Бэлиг оролдолго хоероо тэгшэ бариhан, ямар нэгэн hайн үйлэ хэрэг бүтээжэ байдаг хүнүүдэй тоодо нютагаймнай поэт Владислав Тугутович Тугдэмэй болоно.

- Хориин 11 эсэгын хальбан угай, Хэжэнгын аймагай Ушхайта hууринда 1945 оной апрелиин 12-то түрэhэн юм.

Yхибyyн наhанhаа эжы абын hургаалтай, hүбэлгэн ухаатай байhан Владислав hургуули дүүргээд, hүүлдэнь Ербановай нэрэмжэтэ Буряадай хүдөө ажахын техникумдэ hуража, “техник-механик” мэргэжэлтэй болоо. 1967 онhоо Хэжэнгын совхоздо шэлэhэн мэргэжэлээрээ хүдэлжэ эхилээ.

Хэжэнгын аймагай тогтоходо комсомолой райкомой түрүүшын секретаряар hунгагдаа.

Удаань 1968 ондо “50 лет Октября” совхозой партийна эмхиин секретаряар зууршалагдаба.

Номдоо ехэ абьяастай, ойлгожо абаhан мэдэсэеэ ухаан бодолдоо болбосоруулжа шададаг hэн тула hургуулияа дээшэлүүлжэ, экономист мэргэжэлтэй болоо.

Владислав Тугдэмэй замайнгаа эхинhээ бэлиг шадабаритай, эрилтэ ехэтэй хүдэлмэрилэгшэ байhанаа элирүүлжэ, 1975 ондо Хориин аймагай совхозой директорээр амжалтатай бэрхээр хүдэлөө.

Залуу хүтэлбэрилэгшын саашанхи ургалтыень дэбжэн, Новосибирск хотодо партийна hургуулида hурахыень эльгээбэ.

Тэрэнээ амжалтатай дүүргэhэнэйнгээ удаа 1981 ондо Баунтын аймагай промышленна нэгэдэлэй түрүүлэгшээр хүдэлбэ.

1985 онhоо Ушхайтын совхозой директорээр ажаллаа.

Һyyлдэнь 1989 оной августын 1-hээ техникэ заhабарилгын ажахын даргаар хүдэлөө. Мүнөө энэ ажахы ОАО “Булатсервис” гэжэ нэрэтэй болонхой. Ажалдаа амжалтануудые туйлаhанайнь түлөө республикын хүтэлбэри Владислав Тугутович Тугдэмэйе “Буряад Республикын хүдөө ажахын габьяата хүдэлмэрилэгшэ” гэhэн нэрэ зэргэ олгоо.

Зохёохы зам

Владислав Тугдэмэйн зохеохы зам 1980 онhоо эхилнэ. Тиибэшье бүри бага наhанhаа, hургуулида hуража байхадаа шүлэг бэшэжэ туршажа эхилhэн юм.

1992 онhоо аймагай “Хэжэнгэ” газетэдэ шүлэгүүдынь толилогдожо эхилээ. Мүнөө hаяхан “Сэдьхэлэйм шүрэнүүд” гэhэн номынь гараба. Эндэ хамта дээрээ 170-аад шүлэгүүд, 65 дуунууд бэшэгдэнхэй.

Тугдэмэйн шүлэгүүдэй удха гүнзэгы, сэсэн мэргэн бодолоор халинги.

Нютагайнгаа нэрэтэй, солотой хүнүүдтэ зорюулжа, ульhатай дулаахан шүлэгүүд зохеогдонхой.

Гадна поэдэй ябаhан газар нютагууд үсөөн бэшэ. Тэрэшэлэн хараhан, үзэhэн нютаг бүхэн тухайгаа поэт уянгата шүлэгүүдые найруулдаг заншалтай: “Сагаан Шулуутам”, “Yхэригнай”, “Урин намжаа Хүлхисөөн”, “Хурамхаамнайл үлзытэй”, “Агамнай нангин” г.м.

Хаанашье ябахадань поэдэй херхо нюдэн нютагай байгаалиин онсо шарайе гансата адагладаг.

Буряад нютагуудай байгаали магтахынгаа хажуугаар, Владислав.Тугдэмэй нютаг бүхэнэй улад зон тухай дулаанаар хэлэнэ. Поэдэй уянгата шүлэгүүдые сэдьхэлээ хүдэлгэнгүй уншахын аргагүй. Байгаали хүн хоерой таhаршагүй холбоон, уг изагуурhаа дамжуулан абаhан еhо заншалнууд, хүнэй ажал хэрэгүүд тухай шүлэгүүд олон. Тэрэшэлэн хүнэй ажабайдал, гүн сэдьхэлэй табисуур, гуниг, голхорол, дуран, жаргал - поэдэй ухаан бодолhоо алдагдаагүй.

Бэлигтэй авторай гуурhан дороhоо уянгата hайхан дуунууд мүндэлөө: “Хэжэнгэмнай”, “Урин гансамни”, “Наhанайм мэнгэ”, “Дуунуудни”, “Эрмэлзэл”, “Найдал”, “Оюун нангин Агамнай”. Эдэ hайхан мүрнүүдтэ хүгжэм зохеоhон композиторнуудые нэрлэбэл, Пурбо Дамиранов, Б. Наранбаатар, Б.Бальжинимаев, Баир Батодоржиев, Ошорма Баяртуева, Баир Шойдоков болон бусад.

Мүнөө Буряадай радио, телевиденеэр саг үргэлжэ дамжуулагдажа байдаг.

Шүлэг, дуу бэшэлгэ хадаа Владислав Тугдэмээ наhанайнь хэрэг болонхой.

Шагналнууд

• Конкурсын лауреат – дуун “Солнечный город”, “Улаан-Yдэ тухай эгээл эрхим дуун”

• Баярай тэмдэг – шүлэг дуунуудай жэнхэни дуушан, “Түрэл нютагаа түүрээн дуулагша”

•“Алтаргана-2006”. Мүнөө үеын буряад шүлэг гэhэн диплом уран шүлэгшэдэй уулзалга-мүрысөөндэ хабаадаhанай түлөө

• 1-дэхи шатын диплом – дуун “Агамнай нангин”, Ага тосхоной байгуулагдаhаар 225 жэлэй ойдо зорюулжа бэшэгдэhэн эгээл эрхим дуун

• 1-дэхи шатын лауреадай нэрэ зэргэ – дуун “Оюун нангин Агамнай”, Агын Буряадай автономито округой тогтоhоор 70 жэлэй ойдо зорюулагдаhан мyнoo үеын дуунай “Пою тебя, родная Ага” кон-курсдо хабаадаhанай түлөө г.м.

Ниитын, шажанай ажаябуулга

Владислав Тугдэмэй – райсоведэй түрүүлэгшын орлогшоор хэдэн жэлэй туршада ажаллаhан. Тиихэ зуураа арад түмэнэй ажабайдалай hайжарха, hалбархын түлөө оролдодог, аша үрэтэйгөөр ажал ябуулдаг байна.

Районно Cоведээр олон тоото шухала асуудалнуудаар шиидхэбэринүүдые гаргаа.

Ниитын ажалай урагшатай, бүтэмжэтэй ябахын түлөө хам ородог хүн гэжэ мэдээжэ.

Владислав Тугутович олон удаан жэлнүүдтэ тахилгата газарнуудые, аршаан булагуудые hэргээн хүгжөөхын түлөө ехэхэн хүдэлмэри ябуулна. Тэрэнэй ашаар Хурьгадай аршаанда амаралтын байра байдал түхеэрэгдээ. Зүгөөр түймэрэй үедэ тэрэнь hалаhан байна. Мүнөө шэнээр hэльбэн шэнэлхэ ябадал түлэг дундаа. Тиихэдэ Э-Х. Галшиевай тоонто буусада, Хасууртайда Жанчуб субарга барихын түлөө ехэ хүдэлмэри ябуулагдаа. Шалсаанын, Һэбхеэнэй обоонуудые тахиха хэрэгтэ тэрэнэй үүргэ, оролдолго онсо гэжэ тэмдэг-лэлтэй.

Гэр бyлэ

Владислав Тугдэмэй энэ hайхан наhандаа түшэглэхэ наhанайнгаа хани нүхэр Светлана Будаевнатай 4 хүбүү ехэ болгожо, ажабайдалайнь арюун замда табяа. Светлана Будаевна манай Хэжэнгын дунда hургуулида багшаар, эхин классуудай директорэй орлогшоор ажаллаhан, мүнөө наhанай амаралтада гаранхай. Энэ бүлэдэ үхибүүдтээ эрдэм, наhанайнь мэргэжэл олгохо гэжэ эрмэлзэдэг hайхан ёhо заншал бии. Эгээл аха хүбүүн Радна дээдэ hургуулитай, эсэгынгээ ажалынь - “Булатсервис” саашань үргэлжэлүүлэн амжалтатай хүдэлнэ. Баир хүбүүн врач-хирург, медицинын эрдэмэй кандидат, Хэжэнгын аймагай больницын ахамад врач. Бата – дээдэ хоёр hургуулитай, мүнөө Улаан-Yдэдэ дотоодын хэрэгүүдэй албанда ажаллана. Одхон хүбүүн Баатар – дээдэ hургуулитай, экономист мэргэжэлтэй. Владислав Тугутовичтан hанагдаха тангил 6 ашанартай. Һаяын ерээдүйдэ Тугдумовтэнэй ашанарайнь дундаhаа нэрэтэй солотой хүбүүд, басагад урган гаража, нютагаа суурхуулжа, угайнгаа солыень арьбадхажа ябахань дамжаггүй.

Бато БAЛЬЖИНИМАЕВ,

ИрГУПС-ын III курсын оюутан.

Хүтэлбэрилэгшэ:

С.Ц. СУЛЬТИМОВА,

Хэжэнгын дунда hургуулиин буряад хэлэ ба литературын багша