Краеведческий портал

Районы

Догнынхидай уг гарбал

21 марта 2012

Домна

Яруунын хатан эжын үбсүүн дээрэ оршоһон домог түүхээр баян Догно нютагта мүнөө сагта 45 үрхэтэ айл ажаһуудаг. Эдээн сооһоо 11 эсэгэ хори буряад зоной 10 эсэгын үри һадаһад ажаһуудаг. Гушад эсэгынхид эдээн соо үгы юм. Хори зонһоо гадна ондоо яһатан ажаһуудаг.

Таблица. Ямар обогой, хэды үрхэтэ айл Догнодо ажаһуудаг бэ?

Отог	Хэды үрхэтэ айл
Галзууд	4
Хуасай	1
Хүбдүүд	5
Гушад	0
Шарайд	4
Харгана	9
Худай	1
Сагаан	1
Хальбан	1
Бодонгууд	1
Батанай	2
Оронгын буряад (хандабай)	1
Булагад (ноёд)	1
Ондоо яһатан: Чуваш Ород	3 4
Угаа мэдэнэгүй	8
Суг хамта	45

Галзууд обогтон дааган уряатай, гал улаан тугтай.

Галзууд 10 хүбүүтэй:

1. Доргошо

2. Саадагта

3. Жэнхэн

4. Даахай

5. Хабагай

6. Эршэм

7. Ногоод

8. Дэлдэгэр

9. Алаахай

10. Монгол

1. Дээгүүр һанаатай, дэлбүүд зантай.

Дуугай байдаггүй, доржогонуур үгэтэй.

Дэндүү түргэдүү, дээрэ зүрхэтэй.

Дааган уряатай, гал улаан тугтай

Гани шанга Галзууд обогтон.

2. Галзууд хүн гайтай, ганса модон эзэтэй.

3. Галуун, тохорюун ганганааша,

Галзууд хүн гашайдааша.

4. Галзууд хүн ганираатай, ганса модон шүдхэртэй.

Цыбиков Дмитрий Цыренович – Эрдэм – Энхэ

Жамбалов Цыденжап Борисович – Сэлмэг

Базаржапов Сультим Жамбалович - Жамбал –Доржи ба Чингис

Дыжитов Володя

Хуасай обогтон хандагай мэргэн уряатай, хуа тугтай.

Хуасай 8 хүбүүтэй:

Боохой
Обогор
Тогдор
Боршиихо
Богдор
Сагаан малгай
Хурилхан (Хуригахан)
Бабагар

Амба сарай мяханда уланхаржа,

үлэнхэржэ хурисаагүй,

Арза,хорзо архида обтожо,

шунажа ябаагүй,

«Хандагай мэргэн» уряатай,

хуа тугтай Хуасай.

Хуасай хүн заргаша, ухаатай хүн заабариша.
Хуасай хүн ходорхой, хооһон тэргэ дондорхой.
Хуасай хүн ходорхой, хурса хэлэниинь эрдэмтэй.

Жанчипов Жамсо Ринчинович

Хүбдүүд обогтон хара «бүргэд» уряатай, хүхэ тугтай.

Хүбдүүд 8 хүбүүтэй:

Улаалзай
Сагаалзай
Бурюуха
Байтай
Лиглид
Түмэршэн
Нохой
Ургаша

Хүхюун, дорюун зантай, хүнгэн, мэргэн ябадалтай.

Хэдэр шэрүүн абаралтай, хүхын үндэгэ эдиһэн,

Хара «бүргэд» уряатай, хүхэ тугтай Хүбдүүд обогтон.

Хүбдүүд хүн хүхюутэй, хүнды модон абяатай.
Хүбшын модон хүхэрөөшэ, хүбдүүд хүн хүндэмүүшэ.
Хүбдүүд хүн хүхюутэй, хэлэ ама хурсатай.

Лиглид хүбдүүд.

Цыбиков Бадма Владимирович (1963)

Амгалан (Наран – Туяа)

Туяна (Энхэ, Уянга)

Цыбиков Ринчин Владимирович (1969)

Дамдин (Еатеринбург, оюутан)

Булад

Базаровы Ёндон ба Дугдан Намсараевичи (1960, 1962)

Булад ба Баирма)

Базаров Гуробазар Намсараевич (1966)

Дугаржап, Дарима, Дулма

Данзанов Дашанима Цынгуевич (1942 оной)

Баир (1965 – 2000) Бальжин (1971) Бата (1977 – 2002) Бадма

Баясхалан (Ясмина, Дари) Дашима (БГУ, оюутан)

Баярто (Номина) Чимит

Шарайд обогтон «Буга мэргэн» уряатай, шара тугтай.

Шарайд 7 хүбүүтэй:

1. Худанса
2. Анайтай
3. Долоод
4. Тободой ( Тободон)
5. Дэлдэй
6. Гэгжэд
7. Сүүнид (Сүмид)

Бүжэн туулайн бөөрэ олодог,

Бүртэ шонын үрсэ отолдог

«Буга мэргэн» уряатай, шара тугтай шарайд обогтон.

Шараһан мяхан шаратай, шарайд хүн шагшаатай.
Шарайдай байгаагүй нютаг үгы.

Шаазгайн һуугаагүй модон үгы.

Шарайд хүн шарьяатай, шараһан мяхан хүншүүтэй.

1. Жамсуев Базаржап Абидуевич (1921 оной)

– Боди

- Дашанима (1973 – 2004) ба Абида (1983)

– Содном (БГСХА, оюутан), Надя

Цыреторов Жамса Доржиевич (1962)

- Бато (1987) ба Булад (1989) –

3. Цыреторов Согто Валерьевич

- Дэнцэма, Даша, Содном, Сарюна

4. Цыренов Даши – Цырен Содномович (1941)

- Солбон (1963) Согто(1965) Соёл (1966)

- Зунды (1970) Хубито( 1971- 1998) Бато (1976)

Харгана обогтон бүрхы шубуун уряатай, хара тугтай.

Харгана 10 хүбүүтэй:

1. Моотхон

2. Шуудай

3. Байталай

Хушуун
Баряахай
Батанай
Тангад
Баатаржаан

10. Хоодой

11. Хүхэ

Мохоо хутагаараа мунса зурадаг,

Морин тэргээрээ мууе шэрэдэг.

Бүхэриг хоморгошо, эд зөөриншэ

Хара тугтай харгана.

Харгана хүн харатай, хурса нюдэниинь оностой.
Харгана хүн харатай, хартаганаа боролжо хадхууртай.
Хадхууртай боролжо – долоогоно, хаядалдаа харуу - харгана.

Цыденжапов Доржо Чимитович (1935 оной)

- Гунга – Жалсан (1961 – 2005)

- Ринчин Гэндэн ( Должина, Арсалан) Содном

2. Доржиев Цыден –Еши Цыбикжапович (1948)

- Жанчип( ) Тумэн ( )

3. Самбуев Шулун –Жамсо Бабудугданович (1955 оной)

- Булад Дугдан

4. Бабудугданов Эрдэни Самбуевич (1946 оной)

- Эрдэм (1972 – 2009) Бадма

5. Гунгаров Содном Дашанимаевич (1963)

- Батор

6. Гунгаров Баир Дашанимаевич (1966)

- Мэргэн Алдар

7. Гунгаров Зоригто Дашанимаевич (1972)

8. Цыдендамбаев Шагдар Цыреторович (1935 оной)

9. Базаров Содном Ринчинович (1955)

-Т уяна (ЧГМУ)

Худай обогтон шэлүүһэн уряатай, хүрин тугтай.

Худай 7 хүбүүтэй: 1. Хүүдэй

2. Хара төөлэй

3. хунда (хундуу)

4. Бүшхэй

5. Зальтир

6. Жэмгэд

7. Шилхар

Худагай уһа хундагаар ууһан хурса хутагатай худай.
Зудай олон хүндэтэй, худай уг гарбалтан.
Хуримай мяханда садаагүй хурса хутагатай худайнар.
Худай хүн худхаляатай,хооһон түйсэ мухаряатай.

Ширапов Аракша Дашабылович

Батор 6. Шура (Дандар)
Мунко (Дудари, 7 . Женя (Рыгзен, Оюна)
Солбон 8. Анна ( Лилия)
Жаргал (Намсарай. 9 Лена (Адиса)
Найдан 10. Марина (оюутан)

11. Туяна (7кл.)

12. Эржена (5кл.)

Сагаангууд обогтон буура уряатай, сагаан тугтай.

Сагаангууд 5 хүбүүтэй:

1. Уляанхай (Улинхай)

2. Үбгэй

3. Хушууша

4. Бүтэй

5. Шоно

1. Сарай мяханда садажа үгөөгүй,

Сагаанай архида һогтожо үзөөгүй

Нюдэн бүрүүлтээгүй, шэхэн дүлиирөөгүй

Шэгээ алдаагүй, зүгөө төөрөөгүй

Шоо мэргэн ураатай, сагаан тугтай Сагаангууд

2. Хари хүниие хүндэлхэ

Хонин төөлэйтэй Сагаангууд,

Манай хүниие хүндэлхэ

Морин төөлэйтэй Сагаангууд.

Морин төөлэй хүндэтэй Сагаан,

Мордохо сагта үдэшэдэг Сагаан.

3. Сарай мяханда садаагүй,

Саазын архида һогтоогүй,

Сарбуу шүүгээд табихагүй,

Салбуу дорюун зантай

Сагаан тугтай Сагаангууд.

4. Сагаан хүн сагаалмар, сэдьхэлэйнь хүбшэргэй сэлмэг.

Бальжинимаев Билигто Дашинимаевич:

Дашанима (10 класс)
Эрдэм (8 класс)
Майдар (3 класс)

Хальбан обогтон араата уряатай, хара –хүрин тугтай.

Хальбан 6 хүбүүтэй:

1. Мэнгээ
2. Зургад
3. Хурьгай

4. Гутаар

5. Баригай

6. Мүсэн

Хальбан хүн хара заргаша,

улаан хэлэтэниие урдаа оруулдаггүй.

Харбаха номондо хабагүй хальбан,

Хара тогоондо хабатай хальбан.

Дэлихэ номондо дүрэгүй хальбан,

Дэльбэн тогоондо дүрэтэй хальбан.

3. Хальбан хүн харбаатай, хадын модон шэмэтэй.

Гашанов Цыдып Цыденович (1935 оной)

Мунко (Алдар)

Бодонгууд обогтон шоно мэргэн уряатай, боро тугтай.

Бодонгууд 6 хүбүүтэй:

Оргоодой
Һарьмайта
Будан (бодон)
Һуури (байра)
Тэсхэй
Зартаган

1. Бодын мяханда бүхүүржэ үзөөгүй,

Боошхын архида бүхөөржэ үзөөгүй,

Ула мүрөө харуулаагүй,

Аяг зангаа танюулаагүй,

Ухаан балартаагүй

Шоно мэргэн уряатай

Боро тугтай бодонгууд.

1. Бодолтойхон хадаа бодонгууд,

Бодонгууд хадаа тодорхойнууд.

1. Бодонгууд хүн буритай, бодон гахай һоёотой.
2. Бодонгууд хүн бодолгүй, буруугайнь хорёо шабааһатай.
3. Бодонгууд хүн буршаатай, бодолойнь гүйсэ эршэтэй.

Цыренов Баир Рабданович (1961 оной)

Эрдэм (Оэлун) Доржо Туяна Саяна (БГСХА)

Батанай обогтон шандаган уряатай, ногоон тугтай.

Батанай 7 хүбүүтэй:

1. Түгшэд.