50-яад онуудаар Г.Гармаев тухай газетэдэ бэшэдэг hэмби. Герой Гармаевай эсэгэ мини эсэгэ хоёр аха дуу байhан. Тиимэ туда 90 жэлэйнь ойдо нэгэ очерк бэшэхэ гэжэ hанаан туроо юм.

Г. А. Гармаев 1916 оной зунайсагтаЗэды аймагай Дээдэ-Тори нютагта турэhэн намтартай. Гармажап абгайн бага наhаниинь тэрэ сагта «Авангард» колхозои «Ехэ Байба» гэжэ нэрэтэи Дээдэ-Ториhоо арбаад модоной газарта унгэрhэн.

Ерээдуйн ехэ заяатай, урагшатай Гармажап багаhаа Тасарны Сосор эсэгэеэ дахажа, агнууридаhураhан, бэрхэ мэргэн ангуушан суутай, туб зантай хубуун бэлэй. Ундэр бэетэй, нюур шарайгаар сэбэр, солбон.

1938 ондо сэрэгэй албанда мордоод, морин сэрэгэй 41-дэхи полкдо алба хээ, отделениие ударидаа. Уданшьегуй белофиннуудтэй дайнда оролсоходоо, эрэлхэг зоригоороо, хурса ухаагаараа бухы фронтые гайхуулhан бэлэй. «Хэлэ» асархадаа, хэнhээшье шадамар, буудахадаа, хэнhээшье мэргэн, тагнуулда ябахадаа, таагдахагуй тургэн. 1940 оной убэлэй хуйтэндэ, финскэ дайнда, оорынгоо командирай хундеор шархатаад, мэдээгуй байхадань, хэдэн километр ой тайгаар, саhан шуурган соогуур ёhотойл баатарлигаар ябажа, оорынгоо частьда асарhан. Тэрэ командирынь хэн гэдэг бэлэй, мартааб, ехэ бэрхэ капитан байhан.

Гармажабые дуудуулжа асараад: «Би Гармаев, шамайе гурэнэй шагналда зууршалжа, дээдын зургаанда эрилтэ гуйжа хандабаб, ши минии ами наhыемни унэн зурхэнhоо абарааш, шамда ехэ баяр хургэнэб, бэрхэш!» - гэжэ хэлээhэн.

Тэрэ жэлдээ, 1940 ондо, старшина Гармаев нютагаа бусажа, турэл колхоздоо, Петропавловкаhууринда милиционерээр худэлоо. Хяагтада хилын харуулда алба хээ.

Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай уедэ М.И.Калининай нэрэ дээрэ фронт ошохо тухай гуйлта бэшэжэ, хусэлоо бэелуулhэн. Дайшалхы замынь Буг хурэтэр ургэлжэлоо. 1944 онhоо Брест хотодо албаяа ургэлжэлуулхэ байха уедоо Г. Гармаев хардуулжа, наhа бараhан байна. 1945 ондо Гармаевтан - эхэ, эсэгэ, дуу басаган Баба, наhанайнь нухэр Пагма Цыденжаповна «похоронка» абаhан юм. Наhа барахынгаа урда тээ Гармажап абгаймнай аймшагтай ехэ сэсэгуудэй дунда хаалгаhан фотокарточка бэшэгтэйгээр эльгээгээhэн. Цырен эжы бидэ хоёр энэ фото- зурагынь ходо харахабди,hанаандаа хулеэхэбди. Гармажабай эжы жэл бури гулзээргэнын варении хубуундээ шанаха:тэрэ уедэ ондоо хун варени гээшыешанахашьегуй, шадахашьегуй байгаа. Эжынь ород газарта байhан хадаа, угэрсэ, помидор ургуулха, талха бариха, туулайнуудые баридагhэн. Эжынь намда бухэли намар, убэл, хабартаа нэгэ нэгэ халбагаар варени угэжэ эдюулдэгhэн. Цырен эжынь хубуугээ 1945 онhоо жараад онууд болотор хулеэдэгhэн, мaгад, амиды ябаа юм гу энэ алтан дэлхэйдэ.

Гармажап абгай капитан командирай дээдын шагналда зууршалхаб гэжэ хэлэhэн угые мартаа юм ааб даа. 1940 оной апрельдэ улаан армеец Гармаев Гармажаб Аюровичта Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэ олгохо гэhэн Верховно Соведэй Президиумэй Указ гаража, «Буряад-Монголой унэнhониндо апрелиин 17-до хэблэгдээhэн. Апрелиин 20-до нютагтань дуулдажа, ехэ баяр болоо. Хунгэн машинануудаар Дээдэ- Тори ноёд ерэжэ, ехэ баярай митинг болобо.

Г.Гармаевай амиды байхын хани нухэр Доржо Гармаев ехэ ангуушан, дархан байhан. Мун энэ алтан дэлхэй дээрэ угы, харин Гармаев Доржын дуу Тамажап Занаевич Гармаев Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаhан, отставкада гараhан полковник, СССР- эй хундэтэ чекист, РБ-гэйгабьяата юрист. Г.Гармаевай мунхэ дурасхаалдань ехэ ажал ябуулагшад баhал Гармаевууд республикын ветерануудай Соведэй туруулэгшэ М.Ц.Гармаев, мунеенэй ветерануудай Соведэй туруулэгшэ Ревомир Баярович Гармаев.

Нэгэ иимэ ушарhананаб. 1943 оной августhарадаа ба эжытэеэ Цагдуултада убhэ сабшажа байгаабди. Колхозой центрhээ ногоон малгайнуудтай, винтовконуудтай пограничнигууд ерэбэл даа. Бутыдэжымнай: «Сэнгэдээ, буугаанюугыш!» - гэжэ хашхарба. Абамнайяаралгуйхэн бирдаанха буугаа сабшажа байгаа убhэнэй мурэдэ табиба. Туруушын хун моринhоо буужа, манай абын гарые баряад, тэбэрилдэшэбэд. Эжымнай: «Ши эндэ хаанаhаа гаража ерэбэш, Гармажаб!»- гэбэ. Аба эжытэй тамхяа татаад, унишье болонгуй Гармажаб абгаймнай ябааhэн. Намда дутэлжэ, дээшэньургоод: «Ши. Дугар- Сурун, багша болоорой», - гээhэн. Бинь багшын ажалтайл ябаалби даа. Энэмнайhуулшын уулзалга байhаниинь гэмшэлтэй.

Эжы тэдэнэй ябасан хойнонь аба асасууба: «Юун болооб, эдэш юун бэдэрнэб?» «Намсарайн Чултумые бэдэрнэд. Дайнда ошожо ябаад эшелоноос хожомдоо юм гу?»-гэбэ аба. Уданшьегуй тэрэ намартаа Соростодо заахан тэрэнгиин дунда баригдаа гэдэг сэн, муноошье болотор сураг угы. Тэрэ дайнай сагай уеэр хули хату байсан ха юм даа.

Гармажап Гармаевай мунхэ дурасхаалда ехэ юумэ хэгдэдэг. Улаан-Удэдэ, Петропавловка тосхондо, Дээдэ-Торидо Гармаевай гудамжа хушоонууд бии. Белоруссида Алдар солын аллей нээхэдэнь, манай делегации ошожо ерээ, сургуулиин сурагшад экскурсеэр ошожо ерээ бэлэй. Бухы буряад зоноо, бухы республикаяа, турэсэн нютагаа, Зэдэеэ алдаршуулжа суурхуулаа.

Хайрата дуу басаган Баба 60-аад оной ехээр гэнтэ хундэ убшоор убдэжэ НАСА бара бэлэй. Ганса Хандажап басаганиинь эмгэйтэйгэй улоо бэлэй.

Валентина Дамбаевна Баба хоерубсэ гараараа сабшахадаа, удэрэй 45050 соото сабшажа, хододоо удэр бури тусэбоо дуургэдэ гбайгаа. Эхэнэрнуудэй тусэбынь -45 соото., эрэшуулэй-50 соото. Бидэнэр, бага насатайшуул, арай гэжэ 33 соото дуургэдэг сэмди.

Оорынгоо нютагта элдэб концертнуудые унгэргэжэ, мурысоо эмхидхэжэ, барилдаан, урилдаан, сур харбалга, уран угэ, дуун, арадай гое бутээсэ, дархан, оедолшон, оорынгоо тосхониие гоеохо, сэбэр байлгаха хэрэгтэй.

Д.Ванжилов, ажалай ветеран.

Улаан-Удэ хото.