Тγби дэлхэйн тγхэл шарай бэшэ, имагтал хγнэйл «хорбоо юртэмсэ» хубилаадхидаг онсотой. XXI зуунай тγрγγшын арбан жэлые алхаад байhан хγн тγрэлтэнэй хγгжэлтын зам хайшаа харанхайб? Угаа γргэжэлγγлхэ γри hадаhанайнгаа тγлѳѳ зосоогоо зальбараад, hайн hанаа hаналхаhаа ондоо яалайб даа….

 
Тγгнын талада оршодог γсѳѳн тоонто буряад нютагууд бэе бэедээ сагаалдаг урданайнгаа заншалые hγγлэй табан жэлэй туршада дахинаа hэргээжэ эхилээ. Буряадhаа гадуур мэдээжэ болоhон шулуун нγγрhэнэй уурхайн хажуудахи Хγсѳѳтэ нютаг 2010 ондо тγгнѳѳрхинѳѳ сагаалуулба.
 
Мухар-Шэбэрэй зон γнгэрhэн Yхэр жэлэй Бомдо угтаhан байгаа. Тиимэhээ Бомой муниципальна байгуулгын гулваа Александра Бимбаевна Раднаева Хγсѳѳтын Захиргаанай толгойлогшо Баир Зандраевич Ринчиновтэ Сагаалганиие γнгэргэлгын hγлдэ тэмдэг барюулаа. Иимэ заншалта болоhон ёhололоор Хγсѳѳтэ нютагта аймагай Сагаалган нээгдэбэ.
 
Удангγй hургуулиин байшанай урда ёохор наадан соносхогдожо, хэдэн γеын зон дγхэриглэжэ хатараа. Тиихэдэнь олоной гγйсэдхэhэн огсом дуун hγртэйгѳѳр зэдэлбэ.
 
hайндэрэй хэмжээн соо нютаг бγхэн нэгэ гэр бγлэ мэтээр hургуулиин кабинедγγд соо тγбхинэхэ ёhотой байгаа. Тиихэдээ Бурханаа дэлгээгээд, далгаяа табяад, айлшадтаа эдеэнэй шэрээ эртэнhээ заhаад байба. Айлшан бγхэниие сайлуулхадаа, хγн бγхэндэ бэлэг сэлэг барюулаад, γреэлэй hайханиие хэлээд γдэшэдэг hайхан заншалаа тγгнѳѳрхимнай сахиhаар гээд элирбэ.
 
Сагаалганай γедэ хамагай тγрγγн нютагайнгаа аха γеын зониие хγндэлхэ ёhо бии. Буряадай Президентын дэргэдэхи Аха захатанай зγблэлые олохон жэлдэ ударидаhан, Улаан-Yдэдэ Мухар-Шэбэрэй нютагай зоной эблэлые хγтэлбэрилдэг Дамба Цыренович Будаев, «Угай зам» гэhэн сониной редактор, профессор Владимир Будаевич Цыбикдоржиев болон бусад Тγгнынгѳѳ сарюун дорюун γбгэд хγгшэдтэй, тγрэhэн нютагаа γргэжэ ябаhан тγрγγшγγлтэй хамта нютагуудаар айлшалба. Нэн тγрγγн Хγсѳѳтэ нютагай хγндэлэлhѳѳ хγртэлсэбэ.
 
Хоридой –Мэргэнэй эрхэ бэрхэ Бата хγбγγнэй γри hадаhад дошхон зантай, барга ухаатай байhан. Зγгѳѳр басагадынь лэ тон суутай hааб даа- сэбэрээрээ, сэсэнээрээ…

Хорин арбан нэгэн эсэгын батанай угтанай байрлаhан Тγгнын эхиндэ Буряадай тγγхэ бэшэгγγдтэ нэрлэгдэhэн Шойжод хатан тγрэhэн байна. Тγгнын талада хэр угhаа табан хушуун малаа γсхэбэрилжэ ябаhан буряадууд тайшаагай бага хатанай ашаар лэ барандаа Энгидээ руу зѳѳгѳѳбэшэ, тγрэhэн нютагтаа γлэхэ заяатай байгаа. Тиигэжэ Тγгнын талада шэмээшэгγγдтэй хамта буряад γндэhэтэн ажаhууhаар бшуу. Шойжод хатанай тγрэлхид мγнѳѳ Хγсѳѳтэдэ ажаhуудаг байгаа ёhотой. Бγри гγнзэгыгѳѳр угай бэшэг уудалжа байhан эрдэмтэд, багшанар мэдэнэ аабза.

XX зуунай γедэ мэдээжэ уран зохеолшо Африкан Бальбуров Хγсѳѳтэ нютаг хγрѳѳд гарахадаа, Байгал далайн зγγн бэедэхи хамагай баян нютагуудай нэгэн байна гээд ажаглалта хэhэн юм. Yнэхѳѳрѳѳшье, гурбан зуугаад γрхэтэ айлнуудhаа бγридэhэн Хγсѳѳтэ нютагта (урдандаа Сагаан – Шулуутай гээд нэрэтэй байгаа), тэрэ γедэ «Одон» совхозшье олзо ехэтэйгээр ажалаа ябуулжа байгаа. Теэд Африкан Бальбуров Хγсѳѳтэдэ, гол тγлэб, шэмээшэгγγдэй маягаар баригдаhан тγхэреэн модотой гэрнγγые обеоржо хараа бэлэй. Теэд тэндэ тγлеэ хулhан дγтэ, ой модон хажууда ха юм. Тиимэhээ нютагай зон хорео соогоо хоер томо гэр табидаг байhан. Талаар дγγрэн адуу маланьшье бэлшэжэ ябаа hааб даа.

Тγрэл Тγгнэеэ тγγрээн магтажал байhайб. Гэхэдээ….
 
hайнаа γргэхэ, муугаа дараха гэлсэдэгшьн hаа, γнэн γгэ γнэ ехэтэй.
 
1990-ээд онуудай эрид эгсэ хубилалтанууд Тγгнын нютагуудые алад гараагγй. Буряадай бэшэ олон нютагуудтал Хγсѳѳтэдэ ямаршье γйлэдбэри ябуулагданагγй, хамтын хγдѳѳ ажахы γгы. Ушар тиимэhээ олонхи улад ажалгγйнγγд. Yмсэдѳѳ адуу малтай, дэлгγγр нээнхэй зон байха. Гэбэшье жиирэй зоной байдал – сэсэг бэшэ. Иимэ байдалда засагай зургааниие хγтэлбэрилжэ байhан гулваагай урда угаа ехэ харюусалга даалгагдана. Yндэhѳѳрнь γгы хэгдэhэн худѳѳ ажахые дахяад бодхоохогγйш, мэдээжэ. Гэбэшье нютагайнгаа зоной гуйлтые, найдалые хγсэлдγγлхэеэ Баир Зандраевич ринчинов оролдоhоор. Ерэхэ табан жэлэй туршада Хγсѳѳтэдэ Соелой шэнэ ордон яагаад бариха тухайгаа залуу гулваа мγнѳѳ hанаата болонхой.

Агуу дайниие дабажа гараад, нютагаа γргэлсэhэн Хγсѳѳтын γбгэд хγгшэдшье мγнѳѳ хада гэртээ харин ошожо байна. Илангаяа бэеэ гамнангγй хара ажал хэhэн нютагай γбгэд хурга дарама γсѳѳн болонхой. Дайнай ветеран нэрэ зэргэтэй Намсарай γбгэн тγбшэн номгон hууна hэн. Базарсада γбгэншье γгэ хэлэhээр…
 
Сагаан эдеэн, мяхаар буйлуулагдаhан хоол элбэг дэлбэгээр табяатай, Нарhата ба Хушуун-Yзүүр нютагаархинай шэрээнүүд дээрэшье. түмэртэ hуудалтай Бар жэлдэшье иимэ баян байхамнай болтогой гэхэ мэтын  үреэлнүүд нютагай аха захатанай үмэнэhѳѳшье хэлэгдэбэ.
 
Мухар-Шэбэрэй аймагай засаг баригшадай зүгhѳѳ, Улан-Υдэhѳѳ бууhан хүндэтэ айлшадай үмэнэhѳѳ амаршалгын үгэнүүд соностоо. Удаань залуу халаан абьяас бэлигээ харуулаа. Хонгёо дуутай, уян нугархай дангина басагад, шамбай бүхэ гэсэрнүүд Түгнэдэмнай ургажа үндыжэл байна гээд, концерт-нааданшье, хибэс дээрэхи бүхэ барилдааншье бодотоор гэршэлбэ.
 
Түрэлхи газарайнгаа агаараар амилааб, үнинэй танил нюургануудаа адаглааб, эрдэм номдо зааhан багшанараараа уулзааб, хүгшэн эжытэеэ золгооб, урма зориг орооб….
 
Υхибүүн наhанайм үлгы нютагни, дахин уулзатараа баяртай!
 
Уужам нэмжэгэр талануудтай,
Υндэр майхан хадануудтай,
Түгнын эхиндэ hуудалтай
Түрэл минии – Сагаан –Шулуутай.
 
Илдам налгай басагадтай,
Эрэлхэг дорюун хүбүүдтэй,
Υргэн долдой үхибүүдтэй
Υлгы минии – Хүсѳѳтэмни.
 
Талха таряагаар үнэр баян,
Υхэр малнуудаар тоогүй олон,
Ажалша зоноор элбэг эелдэр
Тоонто минии – Хүсѳѳтэмни.
 
Эрдынеева Сарюна Булатовна