Буряадаймнай гурэнэй архив соо харахада, Хонхоло, Аяга гэhэн нэрэнуудые дурдаhан саарhанууд байдаг. Юун тухайб гэхэдэ:

1. 250 гаран жэлэй саана. 1745 ондо зурагдаhан Байгал шадарай географическа карта дээрэ Хонхоломнай тэмдэглэдэhэн байна.

2. 1845 онддо Убэр Хонхолын зон 45 десятина газар хоройлжо абаад, уhалуури хээд, таряа тарижа эхилбэ гэhэн тэмдэгтэй саарhан бии. Тэрэ гэhээр миил 150 гаран жэл боложо байна хаюм даа.

3. Баhа тэрэл уедэ, 1858 ондо хун зоной тоо буридхэлда абалган (перепись) болоходонь Хонхолодо 155 эрэшуул, 162 эхэнэр ажаhууhан байна.

Аягада — 37 эрэшуул, 30 эхэнэр. Хамтадаа (ехэтэй, багатайнуудтая) — 384 хун буридхэлдэ абтаhан байха юм.

Эдэнэрhээ гадна, Хонхолодо 8 эрэ, 10 эхэнэр хэрээснэгууд (ородой шажан мургэлтэй болоhон буряадууд) hуудаг гээд хэлэгдэнэ. Энээнhэ ондоо ямар нэгэ мэдээсэл (Хонхолоорхиид тухай) архивта олдоогуй.

Урдань буряадууднай гансахан лэ мал ажалтай байhан дээрэhэ нуудэл байдалтай эшэгы гэрнуудэ шэрээд лэ эдисэ бэлшээриhайнтай газарнуудые бэдэрээд лэ ябадаг байhан юм гээшэ. Тиигээд hаяханайл убhэ сабшадаг, таряа таридаг боложо, убэл зунай гэр байрануудые модоор барижа, турэл гаралнууд хамтаржа, эндэ тэндэ булэг-булэг айлнууд бии боложо эхилhэн. Тиихэ зуураа хун бухэн дуратайл газартаа гэр байраяа тухеэрэдэг байhан. Тиимэhээ таруу бутаруу hуудаг байhан. Харин hаяханай, 1940-1950 онуудай уеэр нэгэ газарта сугларжа, гэр байрануудаа ород деревнинуудэй маягтайгаар гудамжнуудтайгаар табижа, энэл муноо байгаша тухэлдоо ороhон байна гээшэбди.

Хори буряадудай туухэ, мун эндэхи зоной угай бэшэгуудые узэхэдэ, бидэнэр — манай Хонхоло Аягынхид болоод хажуугаарнайhуудаг Шанага ба Амгаланта нютагаархид Хориин арба нэгэн эсэгын нэгэн болохо Бодонгут угhаа таhарhан зоной олонхинь болонобди. Ушоо нилээд олон Бодонгут угайхид Хори, Ярууна, Ага нютагуудаар, Халха ба Дотор Монголдо hуудаг байна.

1917 оной агуу ехэ Октябрин Хубисхалай болохо уежэ Хонхоло, Аягаарнай табан ондоо булэг айлнууд ажаhууhан юм:

• Хонхолын боомдо — 22 урхэтэ;

• Хонхолын зуун бэедэ — 16 урхэтэ;

• Забhарай адагта — 9 урхэтэ;

• Хонхолын адагта — 16 урхэтэ;

• Аягада — 22 урхэтэ.

Хамтадаа 85 урхэтэ айл.

Хаанта засагай уедэ манай Аяга хонхолынхид Амгалантынгаа дасанда мургэлтэй, Хориин Степной Дуумэдэ мэдэлтэй Бодонгут угтанай гулваа (глава) гэжэ байгаа. Энээндэ мэдэлтэй бодонгуудаархинай дарга таршина (старшина) болоно. Иимэ ундэр зиндаагай тушаалта ноёд зоноор hунгагдадаг байhан. Тайшаа галваануудай тушаалнуудта манай Аяга, Хонхолоhоо hунгагдаhан хун байгаагуй. Харин эндэхи бодонгуудаархинайгаа таршинаагаар Шанагын Цибуудэй гэжэ хун байhан.

Октябрин Хубисхалай болохын урда ээ бухы буряад зоной ажабайдал гээшэ айхабтар хундэ хушэр, угытэй ядуу байhан гэжэ бидэнэр муноо бугэдоороо hайн мэдэнэбди. Тэрэ сагта hуhаанманай элинсэг хулинсагууд хадаа тулюур туйган умсын ажахыуудтай, олонхидынь иалайнгаал хойноhоо ябажа умдэхэ, эдихэеэ олоо болодог байhан гээшэ. Харанхы болоходо шадалтайшагуудынь керосинтай лампаараа, олонхидуулынь ушаагуудтаа лушан-зомгооhо носоожо гэрэлтуулээ болодог байгаа. Эрэдоол алишье талаараа айхабтар харанхы мунхаг, тулюур байдалтай байгаал даа.

Тиигэбэшье хаа-хаанагуй айл бухэн эд зоориингоо, ажаюайдалайнгаа талаар адли тэгшэ бэшэ hэн. Угытэй, буянтай, элдэб эреэнууд байhан. Гэбэшье, манай Аяга, хонхолынхиид соо тиимэ ехээр, тэhэртэеэ баяжаhан, адууhа малайнгаа тоо толгой алдаhан, тээрмэ тэшэтэй, убhэ талханай машинануудтай айл гэжэ байгаагуй хадаа.

Октябрин Хубисхалай урда тээ манай эндэ ород хэлэ — бэшэг hайн мэдэхэ хунууд гэжэ байгаагуй. Нэгэ хэдыхэн хун хуушан монголоор hайса уншадаг, бэшэдэг байhан: Дамбын Цырен, Шогжо амбай, Шубаал амбай, Бухаадай ахай гэдэгууд.

Харин 1919 -аад оноор Тоодхатада (Ново-Никольсое) Церковно — приходское училищи бии боложо, тэрээндэ манай Аяга, Хонхолын зарим залуушуул hуража, ород хэлэ hайса мэдэдэг хунууд бии боложо эхилhэн байна: Урхяанай Сандак Дамби хоёр, Юндэнэ Эрдэни. Цыбэнэй Дугар, Дондобой Цыдэнжаб (Ц.Дон) — гэдэгууд.

Эдэнэрhэ гадна, хуршэ Амгалантымнай дасанда хубарагууд боложо, тубэд — монгол бэшэгтэ яhала hуража, гэбшэнэр боложо гараhан хэдэн ламанар байгаа: Тэгшын Сандак, Галсанай Гэндэн, Адигаа — Цэдэбэй Дарма, Бадмын Ешидоржо.

Сандак Жамболон (Урхяан Сандак) хубисхалай уедэ большевигуудэй хараа зорилгые зуб гэжэ буряад зондоо ойлгуулха талаар яhалал ажал ябуулдаг, тэрэ сагтаа гуйсэд эрдэмтэй, Петроград, Москвагаар ябаhан, hураhан, хурдан хурса, хори буряадангаа дунда яhала мэдээжэ болоhон хун байгаа. 1920 — оёд оноор Шэтэ хотодо тогтоогдоhон буряад яhатанай тубэй комитедтэ (ЦентрБурнацком) гэжэ зургаанай гэшуунээр hунгагдаhан байгаа.

Тиигээд тэрэ зургаанай соведые атаман Семеновой (сагаантанай) бандын hандаргаахада Бурнацкомшье hалажа, эрэнэй зарим гэшууд, тэрэ боложо байhан Монголой арадай хубисхалда айхабтар эдибхитэйгээр хабаадажа, Сухэ — Баатарай адъютант, советник, оршуулагшань болоhон байна. Энэ хубисхалай илалтын hуулэр Монголой арадай сэрэгэй албанда ехэхэн дээгуур тушаалда ябатараа 1926 ондо хундэ убшэндэ дайрагдажа, миил 27 — тойдоо наhа бараhан хун. Муноо Улаан — Баатар хотодо хубисхалай музейдэ Сандак Жамболон дурасхаалда зорюулагдаhан экспонадууд табяатай байдаг.

Дамби Жамбалон ( Сандагай дуунь). 1927 ондо Москва хотодо КУТВ (Коммунистический университет трудящихся востока) дуургээд, тэндээ Компартида ороhон. Hуулээрнь Монгол арадай республикын гурэнэй аюулгуйе сахиха дотоодо яаманай зургаанда дээгуур тушаалда худэлжэ байтараа, 1937 ондо аюлта убшэндэ абтажа, оройдоо гуша хуроод ябатараа ажал дээрээ наhа бараhан юм.

Дугар Цыбэнов. Хори гараhан оноор Монголдо худэлжэ байтараа Монголой посольствын оршуулагшаар Москва эльгээгдэhэн байгаа. 1941 ондо дайнай эхилхэдэ, СССР-эй эрхэтэн байhан тла сэрэгтэ абтажа шархатаhан, данай дуурхэдэ Москвагаа бусажа ерээд, СССР-эй Коминтернын нэрэмжэтэ тубэй радиокомитедтэ монгол таhагые даагшаар худэлжэ байтараа 1956 ондо 50-гаратайдаа хундоор убшэлжэ, наhа бараhан юм.

Цыденжап Дондубон (Ц.Дон). 1925 онhоо коммунист. 1924 — 1928 онуудар Гушадай хошуунда худэлhэнэйнгоо hуулээр Мухар-Шэбэрэй аймгуйсэдкомой туруулэгшын орлогшоор, удаань «Буряад — Монголой Унэн» газетын харюусалга редактораар, тэрэнэйhулээр Буряадай АСССР-эй гэгээрэлэй наркомоор (муноонэйхеэр министрээр) худэлэhэн байна. Совет засагай hаяхан лэ бии болоод, бэхжэжэ, хамтын ажалай тогтожо, ангиин тэмсэлнуудэй шангаржа байха уедэ нютаг голойнгоо зоной дунда ойлгууламжын худэлмэри эдэбхитэйгээр ябуулдаг, хун зондоо айхабтар хундэтэй хун байhан.

Тон зулууханаар тиимэ ехэ харюусхалтай тушаалнуудые даажа ябахынгаа хужуугаар буряад хэлэн дээрэ бэшэhэн номуудаараа уншагшадай дунда «Ц.Дон» гэжэ алдаршаhан юм. Ц.Дон хадаа Буряадай совет литературын ундэhэ hуури табигшадай нэгэн байхаhаа гадна, тэрэ сагта бэшэhэн номуудайнгаа удха шанараар «Буряадайн Шолохов» гэhэн сэгнэлтэдэ хуртэhэн байна.

1937 оной харата муухай хамалган соогуур хардуулжа, миил 32 наhандаа ами наhаяа алдаhаниинь айхабтар харамтай. Иимэ охорхон наhан соогоо хэды ехэ юумэ хэжэ, улад зонойнгоо дунда нэрэеэ мунхэлhэн габьяагаарнь турэл нютагаархидынь омогорхожо ябадагбди.

Эрдэни Санжиевич Юндунов. 1928 онhоо коммунист. 195-1926 онуудhаа эхилээд пенсидэ гаратараа партийно-советскэ элдэб олон зургаануудай хутэлбэрилхы ажалда худэлhэн хун. Хорёод оной hуулээр Мухар-Шэбэрэй аймагай гуйсэдкомой туруулэгшын орлогшоор, hуулээрнь энэл тушаалаараа Агын аймаг эльгээгдэжэ, хэдэн жэлдэ худэлhэнэйнгоо удаа Улан-Удын горсоведэй, Наркомфинай таhагуудые даагшаар худэлоод, 1941 ондо БурАСССР-эй социальна байдал хангалгын министрээр томилогдожо, олон жэлдэ ажаллаhан юм.

Дайнай hуулээр пенсидэ гаратараа Буряад Республикын дэргэдэхи РСФСР-эй хиналта шалгалтын управлениин начальнигаар худэлоо. Эрдэни Санжиевич хадаа 1929-1930 онуудаар хамтын ажал тогтоохо хэрэгтэ, мун тэрэ уедэ ламанар болон нюдарган баяшуулай тухиралтаар Шэбэртэдэ болоhон зэбсэгтэ восстание дараха тэмсэлдэ яhала туруу ябалсаhан хун гээшэ.

Гансахан нютагайнгаа бэшэ, харин турэл республикынгаа туухэдэ ороhон алдар домогто эдэ хунуудээ мартажа огто болохогуй. Нютагаймнай зоной дундаhаа гараhан зориг тугэлдэр, оюун бэлигтэй эдэ хубуудээрээ омогорхожо, баясажа ябаха ёhотойбди.

Октябриин хубисхалай ашаар эрхэ сулоотэй болоhон манай буряад арад 1923 ондо ооhэдынгоо гурэн — турэтэй боложо, Буряад — Монголой Автономито Совет Социалис Республика тогтооhон байна. Тэрэ уедэ худоо нютагуудаарнай зублэлтэ засагай захиргаанууд — хошуунай зублэлнууд гэжэ бии болгогдоhон байгаа. Манай эндэхидуул Шэбэртэдэ тубтэй Гушадай хошуунда ородог байhан. 1926 онhоо хошуунай зублэлнууд болюулагджа, hомоной зублэлнууд тогтоогдоо. Тиихэдэнь манай Бодонгуудайhомон гэжэ бии болоhон юм.

Туруушын хоёр жэлэй туршада энэ hомон зублэлнэй Аяагада байгаад, hуулээрнь Шанага зооhэн гээг. Совет засагай зургаануудай туруушынхиеэ эндэмнай бии боложо эхилхэдэ зублэлэй туруулэгшэнуудээр манай ага-хонхолынхидhунгагдаhан байна:

1. Дондубон Цыденжап — 1924 — 26 онуудар Гушадай хошуунай;

2. Цыбэнэй Цыдэн — 1926 — 27 онуудар;

3. Цырэнэй Бухаадай — 1927 — 28 онуудар;

4. Дондубон Цыдэндоржо — 1931 — 34 онуудаар.

Бодонгуудайнгаа hомоной зублэлэй зайhануудаар худэлhэн байна.

Партийно-комсомольско организацинууд Хонхолодомнай хэзээ бии болоhон юм гэхэдэ, манайш аяга-хонхолынхидhоо хори гаран онуудар коммунист болоhон хунууд байхадаашье, нютатагтаа бэшэ, ондоо газарнууудаар ябахадаа Компартида ороhон байнад: Цыденжап Дондубон, Эрдэни Юндунов, Дугар Цыбэнов, Дамби Жамбалон — гэгшэд.

Эндэмнай 11930 ондо гансахан лэ хун — Мооргойн Цыбэг гэдэг коммунист байhан. Тиигээд гушан оной hуулээр Компартида ороhон хунууд гэхэдэ: Эрдэни Цыдыпов, Дугарма Юндунова, Цыбикжаб Цыренов гэгшэд байгаа.

Тиигээд усоон байhан ушарhаа шанагын hомоной дэргэдэхи территориальна партячейкэдэ хабсаргагдаhан туухэтэй.

Партийна организаци туруушынхиеэ Хонхолодомнай душэдэхи онуудай эхеэр (дайнай уедэ) бии болоhон гээшэ. Энэ организациие бии болголсоод, hуулээрнь хэдэн жэлдэ хутэлбэрилhэн хун хори гаран оной коммунист, дайндаа ехээр шархатаад ерэhэн Семен Дементьевич Сукнев байhан гээшэ.

1929-30 онуудта Хонхолодомнай комсомолшууд бии боложо эхилhэн. Тэрэ сагай уруушын комсомолнууд гэхэдэ: Раднын Дамба-Рабжаа, Баатарай Намжилма, Балданай Санжа, Цырэнэй Дугаржаб, Цыбаанай Цыбикдоржо, Цыбэгэй Жалсарай, Базарай Эрдэни, Бухаадайн Базар болоhон бусад тэрэ уеын залуушуул.

1929 оной февраль hарада Хонхолын Боомдо «Улаан-Бодонгут» гэжэ коммуна тогтоодоhон байгаа. Туруулэгшээрнь Доржи Цыдыпов (Хонхолын Адагай бухэ Доржо) гэдэг hунгагдаhан бэлэй.

1932 оной хабар Хонхолымнай Боомдо Сталинай нэрэмжэтэ коммуна дахинаа байгуулагдажа, туруулэгшээрнь Шанагын Цыбэн Цыренов болоhон юм.

1932 ондо Хонхолын Адагай болоод Забhарай адагаархид хамтаржа, «Улаан-Туяа» гэжэ хамтын ажал (ТООЗ) тогтоогоод, тэрээнэй туруулэгшээр Балданов Митабые табиhан байгаа. Hуулээрнь Цыренов Цыбикжабые hунгаhан.

1933 ондо Эрдэни Цыдыповэй ударидалгаар Аягада Ворошиловай нэрэмжэтэ ТООЗ тогтоогдоо бэлэй.

1934 ондо хХонхоло, Аягын коммуна, тоозууд хамтаржа, Сталинай нэрэмжэтэ артель болоhон байна. Туруулэгшээрнь Цыбикжап Цыренов hунгагдаад, хоёр жэл тухай худэлhэнэй hуулээр сэрэгэй албанда абтаhан юм. Удаадахи хэдэн жэлнуудтэ *1936 — 1938 онуудаар) эндэ тэндэhээ эльгээгдэhэн еруул элдэб хунууд саг зуура шада яда хутэлбэрилоо боложо, колхозоймнай ажал хэрэгые мухардуулhан, муудхааhан ушар узэгдэдэг hэн.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхын урда тээхи 1939 онhоо Хонхолын голдо турэhэн Эрдэни Цыдыпович Цыдыпов туруулэгшээ hунгагдажа,

1950 он хурэтэр таhалгаряагуй худэлхэдоо, нютагайхидайнгаа этигэл найдабариие харюулжа шадааhэн. Колхозоо бодото ёhоор хул дээрнь гарагажа,

Бэшуурай аймагай, Буряад республикынгаа туруу ажахынуудай нэгэн болгоhыень нютагаархидынь мартангуй hанажа ябадаг.

Эрдэни Цыдыпович гээшэмнэй эрдэм-бэшэг угышье hаа, худоо ажалаа hайн мэдэдэг, эдэхитэй, урагшатайгаар худэлдэг, улад зонтоёо угэ хуурээ ойлголсожо шададаг, зон нухэдоо хундтэй, найдамтай хун байhан. Унгэрhэн ехэ дайнай уедэ хамаг hайн ажалша залуушуулайнгаа армида абташадахань, ажахыдань хугшэд, убгэд, эхэнэрнууд, ухибуудэй улэбэшье,туруулэгшэ колхозойнгоо ажалые айхабтар амжалтатайгаар эршэтэйгээр ябуулдаг байгаа.

Гурэндэ таряа талха, мяха тоhо, нооhо болон бусад продуктнуудые тушааха уялгата даабарияа ходо улуулэн дуургэхэhээ гадна, колхозойнгоо гэшуудые саг ургэлжэ садхалан байлгажа шадаhан юм гэжэ муноо хурэтэр нютагаархидынь hайн hайхан угоор дурсажа байдаг.

Унгэрhэн он жэлнуудэй туршада ажахыгаа эрхилхэ, адуhа малыень олошорулха, ундэр баян ургаса хуряаха хэрэгтэ хубитаяа оруулhан Цыбикжаб Цыренов, Семен Сукнев, Василий Дамьянов, Бадмажаб Жамбалтаров тоонто нютагайнгаа туухэдэ онсо hуури эзэлнэ.

1950 ондо колхоз, совхозуудые томодхолгын (укрупнение) болоходо, Бодонгуудай гурбан голой колхозууд хамтаржа, Шанага нютагта тубтэй Ленинэй нэрэмжэтэ артель боложо Намсараев Дамба Намсараевич туруулэгшээр, манай Эрдэни Цыдыпович орлогшоор hунгагдажа, хэдэн жэлдэ худэлэhэн байнад.. hуулээрнь Бэшуурэймнай аймагай хэдэн колхозууд хамтаржа, Шэбэртэдэ центртэй «Бичурский» гэжэ совхоз байгуулагдаhан юм. Директорээр Юмсунов Балдан Будатарович томилогдожо, яhала hайн худэлоо даа. Энэ совхоздо ороhон манай Бодонгудаархин ( колхоз им. Ленина) тус совхозой нэгэ отделенинь. Тиихэдэ манай Хоноло энэ отделениин бригада болгогдоhон байгаа.

1967 ондо манай Бодонгуудай гурбан голойхид Шэбэртын совхозhоо таhаржа, амяараа «Бодонгутский» гэжэ нэрэтэй совхоз болоhон юм. Энээнай директорээр томилогдоhон Доржо Цыбикович Цыденжапов арбаад гаран жэлдэ амжалтатай hайнаар хутэлбэрилжэ, засаг турын шагнал ордендо хоёрр дахин хуртэhэн байна. Hуулдэнь энэ совхозойнгоо Хонхолын отделение даажа ябаhан Муно Ешеевич Очиржаповнай совхозойнгоо директорээр томилогдоод яhалал урагшатай hайнаар ударидажа эхилээ гэжэ мэдэнэбди.

1941 — 45 онуудта, унгэрэгшэ ехэ дайнай уедэ. Манай Аяга-Хонхолоhоо бухы дээрээ 63 хун сэрэгтэ абтаhан байгаа. Эдэнэрэй 9 — ниинь энэ багаараа, тыловой частьнуудаар буудалдаанда хабаадалсаhан байнад.

Эдэ 54 фронтовигуудаймнай 24-ни инь бусажа ерээгуй, дайнай аюулда дайрагдажа, ами наhаяа алдаhан байнад. Тэдэнэр хэд бэ гэхэдэ:

1. Сэбэгэй Шаруудин Дамби;

2. Токтохын Дармын Эрдэнижаб;

3. Бадмын Сэрэнэй Сэбэкжаб;

4. Доржын Сэрэнэй Сэбэкжаб

5. Сэбэгэй Гармын Сэрэндоржо;

6. Тэгшын Ошорой Мижит;

7. Тушэнэй Мунхын Базар;

8. Будын Митабай Цырэндоржо;

9. Болхооной Бамбар;

10. Бодиин Сэдэнэй Гарма;

11. Ринчинэй Шоймполой Батанха;

12. Адигаа Сэдэнжабай Балдан;

13. Сэдэбэй Доржын Бадари;

14. Ойдобой hазанай Сэрэн;

15. Жигжидэй Бадмын Ешидоржо;

16. Жигжидэй Бадмын Базаржаб;

17. Гатабай Бальжинима;

18. Сэбээнэй Раднын Рабдан;

19. Ваандаб Сэрэнэй Бааhата;

20. Тэхын Ошор;

21. Суграгшын Галсанай Гэндэн;

22. Субэгэй Бадариин Гармажаб;

23. Ринчинэй Шоймполой Ёндон.

Эдэнэр бултадаа манай нютагаархид. Тэдэнэр хадаа Эхэ оронойнгоо тулоо, муноо сагай hайн hайхан байдалай тулоо ами наhаяа угэhэн Совет гурэнэймнай 27 миллион эрхим хунуудэй тоодо оролсоно.

Аюулта дайнhаа амиды мэндэ тоонто нютагаа бусажа ерэhэн 30 хунуудэймнай 7-ниинь:

1. Сукнев Семен;

2. Бамбадянай Батомунко;

3. Ошорой Бальжу;

4. Оодоной Санжай;

5. Баатарай Самбу;

6. Бухаадайн Базар;

7. Сэбээнэй Дугар гэгшэд дайнда шартаhан гу, аль контузи абаhан байнад.

Дайн байлдаан соогуур дайсанай hабарта амидыгаар (плендэ) абтаха ушар али олон болодог байгаа. Тиимэ аюлда орожо, ухэхэhоо бэшые узоод ерэhэн хунууд манайшье фронтовигуудай дунда бии ха юм даа — Сэбэкжабай Батомунко, Доржын Бата гэгшэд.

Хонхолымнай фронтовигуудай олонхиньорден, медальнуудаар шагнагдаhан. Тиихэдэ хэдэн хубууднай офицернуудэй нэрэ зэргэтэй болоhон байнад. Базар Бухадеев — майор, Дугар Цыбенов — ст. лейтенант, Цыбикжап Цыренов — ст. лейтенант, Бато Дашиев — лейтенант, Санжижаб Ламожапов — лейтант.

Нютаг орондоо бусажа ерэhэн фронгтовигуудаймнай 16-ниинь дайнай hуулээрхи амгалан байдалай уедэ наhа баранхай. Арбан дурбэн фронтовик амиды мэндэ, шадал зэргээрээ мандаа туhалhаар, залуушуулдаа hургаал заабари угэдэг зангаараал ябанад гээшэ.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнуудтэ манай нютагаархидай хэды ехэ бэрхэшээлнуудые дабажа гараhанаар омгорхойнгуй байхын аргагуй. Фронтдо ябаhан сэрэгшэдтэ дулаан хубсаhан, эдеэ хоол ходо эльгээлдэжэ байгаа. 1942 оной hуул багаар колхозоймнай гэшууд оборонын фондодо 160 мянган тухэриг мунгэ оруулаа.

Зарим туруу колхознигууд, жэшээнь. Жамбалова Сэбжэдма гансаараа 10 мянган тухэриг угэhэн байха юм.

Дайнай хушэр хундэ сагта эсэхэ чучахые мэдэнгуй, зориг тугэлдэроор ажаллажа, фашис Германиие бута сохихо хэрэгтэ, совет арадай туйлаhан туухэтэ ехэ илалтада хубитаяа оруулhан туруушуулээ дурдаха ёhотой байнади:.

1. Дамьянай Эрдынижаб (Василий);

2. Токтохын Дарма;

3. Тэхын Бадмацырен;

4. Сэрэнэй Бадмажаб;

5. Држиин Сэрма;

6. Сэрэнэй Рэгзэдма;

7. Бухаадайн Халзуудай;

8. Данзанай Дугарма;

9. Данзанай Сэрма;

10. Тэгшын Намсалма;

11. Жамбалай Сэбжэдма;

12. Будажабай Дулма;

13. Будожабай Мидагма;

14. Бадмын Дагзадма.

Манай нютагаархид хадаа ямаршье сагуудта уг гарбалаа, ёhо заншалаа алдаагуй, урагшатай hайнаар худэлдэг хунуудээр дутаагуй юм. Бултыень эндэ дурдаха аргагуй дээрэhээ гурэн турынгоо хайра шагналда хуртэhэн, орден, медальнуудаар шагнагдаhан, хундэтэ нэрэ зэргэнуудые абаhан нухэдоо дурдабал:

1. Хубисхалов Даба цыбикович - «Арадуудай хани нухэсэл» гэhн орденоор.

2. Дармаева Сыбжидма Дармаевна — ажалай Улаан Тгай орденоор, Ленинэй 100 жэлэй ойн медаляар.

3. Базаров Агбан Тыкшеевич - «Хундэлэлэй Тэмдэг» гэhн орденоор.

4. Бадмажапов цырендоржо Цыренович - «Хундэлэй Тэмдэг» гэhэн орденоор.

5. Бадмажапова Цырендулма Бабасановна - «Хундэлэй Тэмдэг» гэhэн орденоор.

6. Жамбалтаров Бадмажаб Шадапович — Ленин багшын турэhоор 100 жэлэй юбилейнэ медаляар.

7. Дашиев Бадмажаб Будаевич — Ленин багшын турэhоор 100 жэлэй юбилейнэ медаляар.

Буряадай АСССР-эй габьяата механизатор» гэhэн хундэтэ нэрэ зэргэ абаашад:

1. Базаров Агбан Тыкшеевич;

2. Сукнев Александр Семенович.

«Буряадай АСССР-эй габьятя малшан» гэhэн нэрэ зргэдэ хуртэгшэд:

1. Дармаева Сыбжидма Дармаевна;

2. Дармаев Даша Дармаевич.

Эдэнэрhээ гадна эндэ дурдагдажа ёhотой туруушуулнай гэхэдэ, урагшатай hайнаар худэлжэ, тусэбтэ даабаринуудаа улуу гаратар дуургэжэ, улад зондоо жэшээ улоо СССР-эй ВДНХ харахаяа Москва хото ошожо ерээшэдуул:

1. Хонишон — Данзанова Боролдой — 1939 ондо;

2. hаалишан — Шадапова Дугарма — 1939 ондо;

3. Моринон — Тыкшеев Ошор — 1940 ондо;

4. Бригадир — Цыбикжапов Батомунко — 1941 ондо;

5. hаалишан — Базарова рыгжу — 1953 ондо;

6. Бригадир — Балданов Санжа — 1954 ондо.

Ушоо ямар хунуудээрээ омогорхохо, баярлаха аргатайбди гэхэдэ, Буряад республикынгаа Верховно Соведэй депутат болгожо hунгаhан хэдэн туруушуултэйбди:

1. Сагжиева Цыпилма Санжиевна.

2. Дармаева Сыбжидма Дармаевна.

3. Бадмажапова Цыренжулма Бабасановна.

Бэсуурэйнгээ аймагай Соведтэ депутадаар Хонхолымнай туруу малшан Батомункуева Жалма Бабасановна hунгагдаhан байха.

Октябриин хубисхалай болоhоор , Хонхоло, аягадамнай колхозой тогтоhоор жараад жэл боложо байна. Унгэрhэн саг соо хун зоноймнай байдал hуудалда, ажал хэрэгтэ ямар хубилалта болооб гээд хаража узэхэ болоо hаамнай.

Нютагамнаэхин hургуули, эмшэлгын пункт болоод клуб, библиотекэ бии болhоор унинэй. Холо бэшэ арбаад модоной газарта — Потанино тосхондо дунда hургуули, hурагшадай байха хамтын байра, больница, почто болоод хун зоной эрилтэ хангаха бусад эмхинууд бии болонхой.

Ушоо, бури hайгшаалтай юумэн гэхэдэ, hуулэй жэлнуудтэ умсын ундэр гоё гэрнууд жэл ерэхэ бури олоор баригдажа байдаг болонхой. Эдэ бугэдэhоо гадана, умсэдоо автомашина гу, али мотоцикл абаагуй айл гэжэ угы шахуу боложо байна.

Иимэ ехэ хубилалтанууд, энэ сагаймнай hайхан байдал тэнгэриhээ тэб байса буужа ерэhэн бэшэ ааб даа. Энээние бидэнэр, илангаяа муноонэй залуушуул hайса мэдэжэ, hанаандаа абажа ябаха ёhотойбди!

Бу хадеев Базыр Бухадеевич (1916-2009), рассказ 2001 ондо