Нютагаймнай поэт

Энхэ-Тала тоонтотай, хγндэтэ хγн, поэт, тγрэлэймнай бэрхэ абга Ульзутуев Бадмажаб Хандуевичтаа «Наhанайм хγрдэ» гэжэ номоо хэблγγлжэ, hанаhанаа бэелγγлhэндэнь баяртай, урма зоригтай байна гээшэбди.

Энэ ном соогоо тоонто нютаг Энхэ – Таладаа, Хяагтадаа, Буряадтаа зорюулжа бэшэhэн шγлэгγγдынь орохоhоо гадна, Этигэлэй Хамба Багшада, Эгэтын дасанай Зандан Жууда, Монгол сайхан орондо, эжы абадаа, нγхэдтоо, танил талануудтаа зорюулагдаhан, буряад арадай ёhо заншал, мγнхэ дуран, бага балшар наhан тухай шγлэгγγд оролсоо.

Хγн болохо багаhаа, хγлэг болохо унаганhаа гэhэн буряад оньhон γгэ Бадмажаб Хандуевичай хуби заяанда таараха гэхэдэ алдуу болохогγй.

1940 оной γбэлэй хγйтэн γдэр алтан дэлхэйдэ тγрɵɵ. Багаhаа hγбэлгэн, эжын эрхэхэн, одхон хγбγγн эгэшэнэрэйнгээ анхарал доро бэрхэ боложо ɵɵдɵɵ болоо. Эдир наhань дайн соо, дайнай хойтохи хγйхэр хооhон жэлнγγдтэ тудаа.

1948 ондо, арhан бойтог гуталтайнууд, бyд сγγмхэтэйхэнγvд, хэмнэй хэн гээшэгyй, саг сагтаа, сахилза хγхɵɵрɵɵ гэдэгтэл, юрэдɵɵ, аминдаа жаргалтайханууд, ном γзэгтэ орожо, эрдэмэй эхи химэлжэ ябаhан эгээл hайхан γхибγvн наhамнай гэдэг.

Эсэгэнэрнай дайнда мордоhон, эжынэртэеэ хамта шадаха ажал хэжэ, даараашье hаа, даараабди гэжэ хэлэнгγй, γлдɵɵшье hаа, γлдэhэнɵɵ дурдангγй ябаабди гэжэ хэлэдэг.

Хγдэрэ-Сомоной дунда hургуулиие 1959 ондо дγγргээд,хоёр жэлэй туршада колхооздоо хγдэлhэнэй удаа, Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ hургуулида ороод yзэжэ байhаар, гурбан жэлэй сэрэгэй албада абтаа. 1968 ондо дээдэ hургуулияа дγγргээд, Хоронхойн hургуулида физика, математика зааhан, мγн Бага-Хγдэрын директорээр хγдэлɵɵ.

Гушаад жэл соо СССР-эй аюулгγй сахиха Комитедтэ алба хаагаа юм, тэрээнhээ 10 жэлыень Монголдо ажаллаhан. Шударгы шулуунаар , γндэр харюусалгатайгаар, γнэн сэхэ алба хэhэн намтартай. Подполковник зэргэтэйгээр наhанайнгаа амаралтада гаранхай. Хэдэн олон Хγндэлэлэй грамотада, дипломуудта, Баярай бэшэгγγдтэ хγртэhэн; медальнуудаар, тэдэнээ дундаhааМонгол ороной «Найрамдал» медаляар шагнагданхай.

Хани нγхэрынь Людмила Иннокентьевна Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ БГПИ-иин хари хэлэнγγдэй факультет улаан дипломтай дγγргэhэн, багшын буянтай ажал эрхилhэн, бэлиг талаантай , даруу номгон зантай, наhанайнгаа амаралтада гаранхай.

Эбтэй эетэй Бадмажаб Хандуевич Людмила Иннокентьевна хоёр γнэр баян, γлзы хэшэгтэй гэр бγлэ гээшэ. Гурбан хγγгэдээ гарыень ганзагада, хγлыень дγрɵɵдэ хγргэhэн. Баяр хγбγγниинь Хабаровскын ИМО дγγргэhэн, оршуулагшаар хγдэлдэг. Саша хγбγγниинь хамтын эдеэ хоолой кафе нээнхэй, одхон Оля басаганиинь биологиин эрдэмэй кандидат. Амтатайхан зургаан аша зээнэртэй. Yхибγγдэнь гэр бγлɵɵрɵɵ ами амяараа ажаhуудаг.

Бадмажаб Хандуевич энэ ехэ бγлын гэрэй эзэн, эсэгын хэлэhэн γгэ алтанhаа γнэтэй. Нюдэндɵɵ дулаахан, ниигγγлэсхы сэдьхэлтэй, сэсэн ухаатай Людмила Иннокентьевна наhанайнгаа хани нγхэртэ, γри хγγгэдтээ эгээл найдамтай тγшэг тyлгyyринь болоно. Дγшɵɵд гаран жэлэй туршада амин бэеэрээ γнэн сэхэ амидаржа, мγнɵɵшье хγрэтэр аша зээнэрээ харалсажа, сэдьхэл дγγрэн Ивалгын аймагай Хойто-Бэе hууринда ажаhуудаг.

Сγлɵɵ сагтаа газетэ журналнуудай хуудаhануудта гγн сэдьхэлэйнгээ оёорто мγндэлhэн бодолнуудтаяа хубаалдажал байдаг, бурханай γршɵɵhэн жаргалаа дγγрэн эдлэжэ, далан наhанайнгаа дабаае дабаhан, урма зоригтой, ходол сγлɵɵгyй гэшхэжэл ябадаг.

Нютагтаа туhатай, урагшаа hанаатай , hайн хэрэг бγтээдэгэнь элитэй. Жэшээлбэл, уг гарбалаа мэдэхэ,арадайнгаа ёhо заншал сахиха, хγн гээшэ эхэ байгаалитаяа хγйhɵɵрɵɵ нягта холбоотой, хаанашье ябаа hаа тоонто нютагаа hанан ябаха еhотой гэдэг дээрэhээ, 1930 он болотор Нарин Хошуун гэжэ γбэлжэдэг газарта Шараабтадай уг γзγγрhаа таран, олон болоhон бγхы тγрэлтэнɵɵ суглуулжа, ехэ найр наадан эмхидхэhэн. Ном сонь иимэ мγрнγγд бэшээтэй:

Намжаа γргэн тала дайдаараа 

 Нарин Хошуумнай намаалан байдаг лэ.

Найдал тγрγγлхэ хγн зоноороо

Намтар тγγхэеэ шэмэглэн бγтээдэг лэ.

Хоолой ба Октябрьска нютагай хоорондохи замай богонихон харгыда олон жэлэй туршада замай муу аюулнууд: машинанууд хγмэрхэ,мyргэлдэхэ,хγнэй γхэл, бэеэ гэмтээлгэ боложол байдаг дээрэhээнь, Бадмажаб Хандуевич ХХIV Хамба лама Дамба Аюшеевтэй хɵɵрэлдэhэнэй удаа, «Мааниин шулуу» аяар Иволгын аймагай «Табхарай обоо» гэжэ газарhаа таараха мантан томо шулуу 1,2 х 2 метр хэмжээтэй асарhан байна. Тэрээн дээрэнь дасангай ламанар нютагайнгаа бэрхэ алтан гарта Геннадий Ульзутуевээр маани юрɵɵл бэшγγлээд, 2008 ондо октябриин 23-да арамнайлаа бэлэй. Энэ хэрэгтэ ганса нютагай хγн зон бэшэ, харин Улаан-Yдэдэ ажаhуудаг нютагаархиндаа хандажа, мγнгэ суглуулжа, ɵɵрынгɵɵ нилээн мγнгэ оруулжа, hанаhанаа бγтээгээ бшyy. Тэрээнhээ хойшо муу замын аюул γзэгдэхэеэ болео hэн. Энээндэ зорюулжа иимэ мγрнγγд бии:

Холо ойрын замшадай

Харгын аюул зайсуулха.

Хэрэм «Маани шулуумнай»

Хэтын хэтэдэ оршомой.

Тγрэhэн тоонтодоо, «Тγбдэн Даржаалиин» дуганайнгаа газаа мγнхэ зула бадараадаг гунгарбаа бγтээлгэжэ байна. Бурхан шажанда аргагγй hγзэгтэй, Буряадай Хамбанарай намтарнуудаар hонирходог.

2005 ондо Дамба-Даржаа Заяагай Хамбада ба ХХII Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлэйдэ зорюулагдажа, Хяагтын аймагай Отсон Хангайн энгэртэ болон Иволгын аймагай Оронго шадарай Yлзы-Добо нютагта бодхоогдоhон субарганууд тухай hонирхолтой ном бγтээжэ гаргаhан юм.

2011 ондо Этигэлэй Багшада зорюулжа зохёоhон дуунуудай мγрысɵɵндэ хоёр дуу бγтээжэ хабаадаад, Пандидо Хамба лама Дамба Аюшеевэй гарhаа шагнал абаа hэн.

Хγл хγнгэн, Хойто-Бэе hууринhаа Доодо Иволга хγрэтэр 4-5 модоной зай гаталжа, γбэл зунгγй арбаад жэлэй туршада «Гуламта» ансамбльда эдэбхитээгээр хабаададаг.

Россиин сурбалажагшадай Холбооной гэшγγн. Бадмажаб Хандуевичдаа нютагаархидайнгаа зγгhɵɵ хани халуунаар амаршалан γреэе: Ажабайдалдаа γгын, унтариин, эдеэнэй зɵɵлэниие γзэжэ, γдэр бγри жаргалай hайханиие хаража, γеынгээ наhанай нγхэртэй, γри хγγгэдээрээ, аша зээнэрээрээ yлзы хэшэгтэй, буянтай, бурхантай ябахатнай болтогой.

Ульзутуева Т. Б.

библиотекарь

29.04.2012 г.