Даша Чернинович Чернинов - буряадай элитэ оршуулагша.

Буряадай элитэ оршуулагша, уран зохёолшо Даша Чернинович Чернинов 1914 оной хабар, набша ногооной hалбаржа байха їедэ Мухар-Шэбэрэй аймагай hутай hууринда малша айлай бїлэдэ хїбїїн тїрэhэн тїїхэтэй. Жааханhаа hїбэлгэн ухаатай hэн тула абадаа хуушан монгол хэлэ заалгажа эхилээд, hаял бии болоhон hутайнгаа hургуулида орожо, долоон классынь эрхимээр дїїргэжэрхибэ.

 1928 оной сентябрь hарада Улаан-Yдэдэ Буряал-Монголой багшанарай техникумдэ hуралсалаа їргэлжэлїїлжэ эхилнэ.

1989 оной сентябрь hарада манай республикын хэлэ бэшэгэй эрдэмтэд, уран зохёолшод болон журналистнар сугларжа, Даша Чернинович Черниновэй 75 наhанайнь ойн баярта зорюулан конференци їнгэргэhэн байна. «Буряад Yнэн» газетын хуудаhануудта тэрээндэ зорюулагдаhан олон статьянууд хэблэгдээ.

Тэдэнэй дунда, Д.Черниновтэй сугтаа hураhан, ажалай ба дайнай ветеран М. Дугаров иигэжэ бэшэhэн байна: «14-15 наhатайдаа Мухар-Шэбэрэйнгээ аймагта долоон класс hургуулитай болоод ерэhэн хїбїїн бултанhаамнай дїї, номдоо бэрхэ, ород буряад хэлэндэ эрхим hэн. Нэгэтэ суглаан дээрэ шїїмжэлэлгэндэ ороhыень ехэ hайн hанадагби: «hаял 1-дэхи курсын аад, аяар 4-дэхи курсын їзэжэ эхилhэн Фридрих Энгельсэй «Происхождение семьи и частной собственности» гэhэн ажалынь шудалжа байхадань-дан эртэ хэбэртэй!»-гэhэн. Бултанhаамнай дii, эрхэлїїлхээ hанадаг, тоомгїй «Чернин Даша» гэжэ алдаршаhан мэдээжэ хїн гараа hэн».

Тэндэ hуража байхадаа, Буряад-Монголой эрдэмэй хїреэлэндэ мэдээжэ эрдэмтэн А. Черемисовэй ударидалга доро нээгдэhэн оршуулагшадай курс дїїргэжэ гараhан байха юм.

1932 ондо Буряадаймнай їндэhэн театр Намжил Балданогой «Таhалдал»гэжэ зїжэгєєр анха тїрїїшинхиеэ нээгдэhэн байна. Хэдышье буряадайнгаа уран зохеолшодой бїтээлнїїдые найруулан табижа эхилээ hаа, тодорхойлбол: Апполон Шадаевай «Мэргэн», Хоца Намсараевай «Ошонhоо-гал» гэхэ мэтэ, театртамнай хариин гїрэнэй ба ородой классигhаа зохеолнуудые табижа харуулаха, шадал мэргэжэлээшье хурсадахадань яаха аргагїй хэрэгтэй болоо. Тиигээд, тэдээниие табижа харуулhан байна. Тоолоходо: В. Шэкспирэй «Отелло», К. Гольдониин «Слуга двух господ», Мольерэй «Тартюф», Шиллерэй «Муу мэхэ ба инаг дуран», А. Погодиной «Кремлиин курантнууд» г.м.

Эдэ зохеолнуудые ород хэлэнhээ буряад хэлэн дээрэ эрхимээр манай нютагай залуу бэлигтэй оршуулагша Даша Чернинов театртай нягта хїдэлжэ,  хуу оршуулhан гэжэ онсо тэмдэгэлхэ хэрэгтэй.

Гадна Даша Чернинович Чернинов ородой тїрїї уран зохёолшод болохо Александр Сергеевич  Пушкинай «Капитанская дочка», «Дубровский», «Повести Белкина»; Михаил Юрьевич Лермонтовэй «Герой нашего времени»; Николай Васильевич Гоголиин «Тарас Бульба»; А.Некрасовай «Кому на Русси жить хорошо»;  Антон Чеховэй рассказууд, Максим Горькиин «Мать» гэhэн зохёолнуудые оршуулжа олон тоото буряад уншагшадтаа бэлэглэhэн тїїхэтэй.

1935 ондо угаймнай омогорхол болохо хїбїїн «Чернин Дашамнай», оройдоол  21 наhандаа  СССР-эй  уран зохёолшодой бїлгэмэй гэшїїн боложо, Максим Горькиин єєрын гар табилгатай їнэмшэлгэ дотор хармаандаа хэжэрхиhэн байгаа.

Даша Чернинович Черниновэй орщуулгануудые уншахадаа, ямар уран, хурса хэлэтэй хїн байгаа гээшэб гэжэ hанахаар. Тэрэнэй хэhэн оршуулгануудые уншахада, ехэ хїнгэн, зохид, ойлгосотой.

Би мїнєє танай анхаралда ородой суута уран зохёолшо  Николай Васильевич Гоголиин «Тарас Бульба» гэhэн зохёолhоо хэhэг буряад хэлэн дээрэ уншажа їгэхэм.

 1937 ондо Д.Чернинов Москвада  гїрэнэй кинематографиин  дээдэ hургуулида, сценарна факультедтэ, мэдээжэ уран зохёолшо-сценарист  Сергей  Вершигорын  эрдэм шудалаа.

Сталинай «Ангиин дайсан» гэжэ суурхаhан муухай ехэ хорото хардалга дайрангїй гараагїй. Дээдэ hургуулиhаа, уран зохёолшодойнгоо бїлгэмэй гэшїїнhээ  гаргуулаад, єєрєє Москва хотоhоо сїлїїлhэн байна. Нютагтаа бусажа ерээд, «Байгал» журналда оршуулагшаар хїдэлєє.

1950 ондо Д,Ч.Черниновые Буряад-Монгол гїрэнэй соел болбосоролой эрдэм шэнжэлэлгын дээдэ hургуули урижа, эрдэмтэн Чимит Цыдендамбаевтай, багша Михаил Имехеновтэй, оршуулагша Цыденжап Цыбиковтэй хамта дїрбэн жэлэй туршада ажаллажа бэлдээд, 1954 ондо  «Ород-Буряад-Монгол словарь» хэблэжэ гаргаhан байна.

 «Минии оршуулгын ажал дїршэлхэ хэрэгтэ ахатан Даша Чернинов айхабтар ехэ туhа хїргэhэн хїн.Илангаяа Николай Васильевич Гоголиин «Ревизор» оршуулха їедэмни ехэ тэсэмгэйгээр зїбшєєл заабари їгэhыень мартадаггїйб.Гансашье прозо бэшэ, мїн шїлэгшье оршуулхадам, тон  їнэтэй hанамжануудые хэлэгшэ hэн. «Yндэhэн хэлээрээ буряад арадтаяа хєєрэлдэжэ байhанаа яашье мартажа болохогїй гэдэг бэлэй»-гэжэ Буряадай арадай поэт Гунгаа Гонбоевич Чимитов хэлээ hэн.

Даша Чернинов оршуулга хэхэhээ гадна арадай аман зохёол ехэ hайн мэдэдэг, суглуулдаг байhан юм. Тэрэ бїри залуудаа Мухаршэбэрэй аймагай Сутай нютагай суута їльгэршэн Будаанай гэгшын хєєрэhэн «Yбгэн Жэбжээнэй мэргэн»,  «Хулдай мэргэн» гэhэн їльгэрнїїдые шагнажа, бэшэжэ абаhан байгаа. «Хулдай Мэргэнэй» бэшэгдэhэн вариантые Д.Чернинов гээжэрхео ха. Г.Г Чимитов «Худалай Мэргэн» дээрэ хїдэлхэдєє, Будаанай їбгэнэй хєєрэхые дуулаhан Дашасэрэнэй Жанада хєєрїлжэ абаhан юм. Энэ їльгэрєє Д.Ч. Чернинов хахадлаад, наhа барашоо юм. Гунгаа Гомбоевич Чимитов энэ їльгэрыень їргэлжэлїїїлхэдээ, Д Чениновэй бэшэжэ абаhан тэмдэглэлые хэрэглэхэhээ гадна, Галтай, Сутайн хэдэн їбгэдые заа зуу хєєрїїлжэ абаад, найруулан ном болгожо хэблїїлhэн  байна.

1957 ондо гэнтын їбшэндэ дайрагдажа, сагhаа урид наhа бараа. Yндэhэн тїрэл хэлэндээ, уран зохеолдоо ба театртаа иимэ ехэ нэмэри оруулhан, буряадамнай уран зохеолшо,оршуулагша,фольклорист  Даша Чернинович Черниновтэ алдар соло!

Балданова Светлана Сергеевна, учитель бурятского языка и литературы