Ондо Сэнсэ нютагта Хойто-Хурьёологто,
 
малшан айлай бүлэдэ түрэhэн юм.
 
Эсэгэ – Гунгаев Бато Лопсонович
 
 Эхэ - Хандакова Долгор Гармаевна
 
1935 ондо Шарзын hургуулида
 
 hуража байхадаа,
 
Хоборков Сырен Лопсонович
 
гэжэ багшада заалгаhан байна.
 
4-хи класс дүүргээд, Орлигой дунда hургуулида ошожо hураа. 1941 ондо hургуулияа орхижо, түрэл колхоздоо хүдэлжэ эхилээ. Дайнай хатуу сагта малшанаар, адуушанаар, хонишоноор, барилгашанаар ябаhан байхаюм.
 
Саашань 1955 ондо Орлигтогурбан hарын курс эхилээ hэн. Энэ курсада орожо «пилорамщик» гэжэ удостоворени абажа гараад, колхоозой пилорамада хүдэлөө. 1957 ондо манай Аха нютагта түрүүшын трактор Бии болоhон байна. 1959 ондо колхоозой түрүүлэгшэ Нима Батаевичые трактористын курсада эльгээбэ.
 
Нэгэ жэлэй тухан соо Сэлэнгын аймагай, Тохой тосхондо эрхимээр дүүргэжэ, «Тракторист- машинист широкого профиля» гэжэ аттестат абаа. 1960 онhоо арбан табан жэлэй туршада трактористаар хүдэлөө.
 
Дэлхэйн алиншье буланда гое hайхан нютагууд байдаг ха юм. Ямаршье нютагта хүн зондоо ехэ хүндэтэй хүнүүд байдаг гээшэ. Тиимэ хүүнүд арадай hэшхэл hэргээдэг, нангин заншалнуудые сахидаг, уладтаа хүүрээ дуулгажа шададаг байха.
 
Адуун hүрэгэй эзэн,
 
 Хамтын түрүүшүүлэй нэгэн

Адуун hүүрэгэй үсхэгшэ,

Колхозой солото адуушан
 
Гуурhанай туханда бэлигээ бадаруулан «Адуушанда», «Эмшэдтэ», «Жолоошондо»-гэхэ мэтын шүлэгүүдые бэшэhэн байна
 
Харин зохеолнуудай суглуулбари гү, али ямар нэгэ ном хэблэгдэжэ гараагүйшье hаань, газетэнүүдтэ бэшэгдэhэн зохеолнуудыень нютагаархиниинь уншажа үндэр сэгнэлтэ үгөө ха.
 
Yе сагай жабарта ажабайдалаа дабажа, наhанай үндэрhөө залуу үетэндэ hургаал, захяа бэшэhэн байна.
 
Архи тамхида

оронгүй,
 
Арбанhаа орой

болонгүй
 
Аха дүүгэй мартангүй,

Алта мүүнгэндэ

шунангүй
 
Абаашаяа ехээр

мартангүй

ябагты

Эсэгынгээ тэргэ

хаhаангүй,
 
Эжынгээ тогоо ураангүй,
 
Аба,эжын захяа нангин

юм
 
Дүмэжэ тэрэниие
 
Дүүргэн ябаарайт.
 
Энээнhээ гадуур баhаал эрдэмээр дэлгэрhэн хүсэл зоригтой, бэлиг найдалын удха ехэтэй, урин гартай, зөөлэн сэдьхэлтэй Саяанайнгаа hургуулиин багшанарта «Домогой мэргэн багшанараа»- гэhэн захяа hургаал болгон бэлэглэжэ байhандань баясаагүйдэ аргагүй.
 
Багшанар
 
Багшанар,багшанар, үхибүүд олоноо
 
Багаhаань эрдэмдээ hурганат,
 
Дадаhан еhоороо тэсэмгэй номгоноор
 
Дабаан дээр хүтэлэн гарганат.
 
Багшанар, Багшанар, хүдөөдэш ба хотодош,

Баатарлиг хүнүүдээр алхалнат,
 
Тэдэнэй хэрэгынь таанад хододоо,
 
Тэмсэлдэнь зоригжон абтанат
 
Буряад аман зохеолой бүхы жанрай зүйлнүүдые туршажа үзэдэг байгаа гээшэ ха даа. Нэгэ иимэ жаахан хүүгэд тухай баахан рассказ байна «Хэлэмни аман соогоо».
 
Хүүгэдэй саадта ябадаг гурбатайхан Галдан hүүлэй үедэ гэртээ үдэшэлэн ерээд, ородоор дугарха олиггүй дуратай болошоо юм. Энээндэнь hанаагаа зобоhон хүгшэн эжынь
 
Галданай ахада иигэжэ хэлэбэ:
 
- Энэ Галдамнай буряадаар дугархаяа болижо, юундэ ородоор шашаха дуратай болошоо
 
гээшэб?
 
-Эдэнииешни саадтань бүхэли үдэр соо ородоор дуугаргажа hургана ха юм - гэжэ
 
Зоригто ашань хажуудань байтараа мэдээрхэбэ.
 
-Зай тиигэбэл, Зоригто, ши буряад класста hурадаг хадаа , буряад хэлэгүй дүүгээ
 
түрэлхи хэлэндэнь hургаха болоолши даа-гэбэ эжынь.
 
Минии хэлэн аман соогоо байнал- гэжэ буряадаар хэлээд, амаа ехээр ангайлган хэлэеэ харуулба.
 
Тэрэнэй дүү басаган Екатерина ехэ hайхан хоолойгороо хуур доро дуулахадань бүришье гое болодог, шагнагшадые баясуулдаг байна. Мүнөөшье болотор Екатерина Пурбуевнаагаа тайзан дээрэ уридаг, еохор нааданда хабаадалсадаг гээшэ.
 
Сэнсэ нютагай дуун
 
Yргэн саган Сэнсэ нютагни
 
Yхэрөөр баян гүүлэhэн юм.
 
Yбгэн буурал абамни
 
Yнэр баян гүүлэhэн юм.
 
Аажам сагаан Сэнсэ нютагни
 
Адуугаар баян гүүлэhэн юм.
 
Алдарта буурал эжымни
 
Ашанараар баян гүүлэhэн юм.
 
Урдаад ерэhэн Сэнсэ голни
 
Уран дүшэhөө эхитэй юм.
 
Урматай ябаhан нүхэдни
 
Yбгэд таабайhаа эхитэй юм.
 
Харьялаад ерэhэн Сэнсэ голни
 
Хада байсаhаа эхитэй юм.
 
Хамтаржа ябаhан нүхэдни
 
Хүгшэд таабайhаа эхитэй юм.
 
Нима Батаевич уянгата уран зохеолнуудай гадуур «hургаал үгэнүүд»- гэжэ дэлхэйн агууехэ хүнүүдэй үнэтэй сэсэн hургаал үгэнүүдые ород хэлэнhээ оршуулжа байhан байна.
 
һургаал үгэнүүд