Бабудоржиев Баир Бадмаевич."Эсэгымнай элдин харгы»

Бабудоржиева Ринчин-Ханда, 11 классай hурагша

Манай Доодо-Худан нютагта ажалша, сэсэн мэргэн бодолтой, hайхан сэдьхэлтэй, олоной тyлөө оролдожо ябадаг хүнүүд олон юм. Тэдэнэй нэгэн минии эсэгэ Бабудоржиев Баир Бадмаевич болоно.

Манай уг гарбал Галзууд – Гүмбэ – Бадма – Хапта - Бабу-Доржо – Баир гээд энээние баабаймнай заажа үгөө hэн. Эсэгын гурбан үхибүүдбди – Эржэн, hүүлдэнь би Ринчин–Ханда, угаа дамжуулха одхон хүбүүн Мунхэ.Бии мүнөө таа бүгэдэндэ эсэгынгээ намтар тобшохоноор хөөрэхэеэ hананаб. Юундэб гэхэдэ, Баир Бадмаевич эсэгэмнай өөрэнгөө богонихон наhан соо олон хэрэгүүдые бүтээжэ үрдеэ, энээнииень эндэ hууhан зарим зон мэдэхэ байха гэжэ hананаб.

Эсэгэмнай 1964 оной мартын 27-до түрэhэн. Бүхы наhаниинь ба ажалынь Доодо-Худан нютагтаа Ородой–Адаг тосхондо үнгэрөө. Yхибүүн байхадаа, hургуулидаа ехэ бэрхээр, оролдотойгоор hураhан, заримандаа тэршээхэншье hаа, мүнөө болотороо гэртэмнай классhаа класста ороhон үнэмшэлгэнүүдынь бии.

10-дахи класста hуража ябахадаа, бүхы хүсэ бодолынь, эршэн хамтынь ажалда гарадаг болоо. Бага классай вожата болоод, тэдэнээрээ шэнэ жэлэй бал-маскарадта, элдэб янзын конкурсануудта, yрин hайханай нааданда, спортивнэ hорилгодо хододоо бэлдэдэг байгаа.Тиихэдээ өөрөө наадаха үгэнүүдыень зохёохо, костюмуудыень бэлдэлсэхэ гэхэ мэтэ юумэ өөр дээрээ даажа абадаг байгаа. Ахамад классай hурагша байхаhаа эхилээд, хожомоо багша болохо бэлигээ харуулжа шадаhан байна.

1981 ондо Ородой-Адагайнгаа дунда hургуули эрхимээр дүүргээд, Буряадайнгаа багшын дээдэ hургуулида түүхын багша болохоёо ороhон байна. Энэ эрдэмэй ордондо hурахадаа ганса номоо yзөөд ябаа yгы, харин «Байгалай долгинууд» гэhэн дуу хатарай студенческэ ансамбльда ябажа, олохон концерт нааданда хабаадаа. Эсэгэмнай урин налгайгаар хатаржа шадаха, дууень дуулаха, гитараар наадаха, элдэб энеэдэтэй анекдодуудыешье hонёор хоорэжэ шадаха байгаа. Тиимэ хадаа хаанашье ябахадаа хүн зоной дура татажа, хүндэтэй хододоо ябаhан.

Студентын жэлнүүд үнишье болонгүй үнгэржэ, 1986 ондо түрэл hургуулидаа түүхын багшаар ажаллажа эхилээ hэн. Тиигээд, үнишье болонгүй эсэгэмнай сэрэгэй албанда абтажа хоёр жэл соо Хабаровск хотодо ябаа.Тэндээ баhал дуутай шуутай, эршэмтэй, урагшаа hанаатай ябаhан байна.

1988 ондо сэрэгэй албанhаа бусажа, одоол наhанайнгаа ажал эхилээ. Зоной ба багшанарай хэлсэhээр, Баир Бадмаевичай багшын уран бэлиг эли тодоор ялас гэмээр гаража эхилээ.

1990 онhоо 1999 он болотор турэл hургуулидаа ухибуудтэй сулөө саг эмхидхэхэ директорэй орлогшоор хүдэлөө.

Энэ 9 жэлэй хугасаа соо баабай өөрынгөө олохон хэмжээ ябуулhан. Энэ талаар Ородой-Адагай дунда hургуули аймаг соогоо түрүүшүүлээ тоодо гараhан түүхэтэй. Энэмнэй ехэ сүлөөгүй ажал. Багша болохо гэжэ энэ алтан дэлхэй дээрэ мундэлhэн хадаа, түүхэеэ заажа, одоол сүлөөтэйгөөр элдэб олон түсэбүүдые табижа хүсөөгөө. Багшаар хүдэлhэн жэлнүүдэйнгээ хугасаа соо элдэб сценаринуудые, дүримүүдые, эрхэнүүдые (правило, положения) яhалал олон хэмжээ ябуулалгануудта тааруулан зохёон бэшэhэн байна. Энэ хэмжээ ябуулалгануудынь аймагайшье, республикыншье масштабай байгаа. Жэшээнь, Брейн-ринг; «Забава» («зугаа, наадан»), КВН гэхэ мэтэ олон даа. Энэ хэмжээ ябуулгануудаа (мероприятия) hурагшадайнгаа дунда бэелүүлдэг байгаа.

«Зүрхэ шадалаа үхибүүдтээ бэлэглэнэб» («Сердце отдаю детям») гэhэн республикын конкурсдо боксоор hорилгын багша Б.Д.Эрдынеевэй хабаадахада, кураторынь боложо ехэтэ туhа хүргэhэн байна. Гэгээрэлэй болон эрдэмэй Министерствэhээ иимэ баярай магтаал-бэшэг абаhан байна Баясхалан Дмитриевич Эрдынеевэй лауреат болоходонь: Хундэтэ Баир Бадмаевич,та энэ конкурсда үнэн зүрхэнhөө үндэр дээрэ багша байhанаа харуулбат, тиихэтэй хамта hайхан уран зохёол (творчество), артистизм харуулжа шадаат… «Алтаргана-2006» гэhэн уласхоорондын буряад-монгол арадай фестивальда зорюулhан «Алтан гургалдай» гэжэ аймагай конкурсда уран hайханаар буряад арадайнгаа дуу дуулаа. 2004, 2006 онуудта «Минии уг гарбал» гэhэн аймагай литературна hайн үдэртэ гэр бүлөөрөө баабайнгаа ударидалга доро бидэ - Бэлэгма Дашиевна эжымнай, үхибүүдынь – би Ринчин-Ханда, Мүнхэ болон Эржэн абгаймнай хабаадаа hэмди. Эдэ фестиваль, hайн үдэрнүүдтэ болон бэшэшье конкурсануудта хододоо түрүү hууринуудта хуртэдэг байгаа. Энээнhээ гадуур, hургуулидаа хизаар ороноо шэнжэлгын (краеведение) ехэтэ ажал ябуулаа. Ажалайнь дүн гэхэдэ - олон планшедууд, докладууд hургуулида хадагалаатай бии. Энэ үеэр КЛИН (Клуб любителей исторической науки) гэжэ үхибүүдэй хамтын бүлэгэм тайлаhан байна.

Энэ бүлэгэм түүхы эрдэмые hургуулиин үхибүүд гүнзэгыгөөр, оролдотойгоор шудалхын түлөө би болгогдоо hэн. КЛИН-эйнгээ hуураг дээрэ аймагай семинар, конкурс, наада үнгэргэдэг hэн. Энэ hайн hанал бодолынь, үүсхэлынь баабаймнай hүүлдэ hургуулиимнай багшанар энэ ажалыень үргэлжэлүүлhэн зандаа.

16 жэлэй хугасаа соо эсэгэмнай багшаар хүдэлхэдөө аргагүй ехэ дүй дүршэлтэй бэрхэ багша болоо.

Түүхын багшаар, элдэб хамтын ажалда хабаадаhанайнгаа түлөө, баабаймнай тоото грамотануудта хүртэhэн. Тэдэнэй тоодо ЦК ВЛКСМ-эй хүндэлэлэй грамота (1987он), Буряадай республикын эрдэм ба hуралсалай хүндэлэлэй грамота (2002он) гэхэ мэтэ.

Багшынгаа ажалай хажуутээ баабай аймагайнгаа «Долина Кижинги», «Хэжэнгэ» газетэнүүдтэ олохон тэмдэглэнүүдые бэшэдэг байгаа: «В Усть-Ороте забавлялись дети», «О моём отце-фронтовике», «Награда нашла хозяина», «Султан, hайн даа!» гээд олон даа.

Һургуулиингаа ажалhаа гадна, олон тоото элдэб мэргэжэлшэдэй (профессионально) hайн үдэрнүүдтэ, юбилейнүүдтэ, түрэ хуримуудта шоумэн-хүтэлбэрилэгшэ болоhон, элдэб олон конкурсануудта, спортивно мурысөөнүүдтэ хододоо комментатор болоhон, арад зониие хүхёодэг hэн.

Сагаан hайхан сэдьхэлтэй, хододоо туhалха гэжэ бодолтой, хүхюутэй, зугаатай, hонор бодолтой баабаймнай Доодо-Худан нютагтаа нютагаархинайнгаа, сугтаа хүдэлжэ байhан багшанарайнгаа, заажа ябаhан шабинарайнгаа дунда, болон Хэжэнгэ нютагааршье ехэл хүндэтэй хододоо ябадаг байгаа.

Эржена Бабудоржиева

Намайгаа эсэгэм танина гүш?

Нариихан харгыгаар алхалнаб.

Тандаа хүрэхэ гээд, шаданагүйб,

Тон хөөрэхэ аргам үгыл даа.

Гэнтэ би ондоо боложо болооб,

Голхорhондоо

Дахин, дахин танаа hананаб,

Дуратай манай баабай

Эжэлэнгүй нюдэнhөөм нёлбоhонууд дуhалнал…

Эрьелдэн дахин бусаха гүш,

Энэ алтан дэлхэй дээрэ?

Эсэгэмнай танаа хүлеэнэбди

Баяртай гоёор энеэдэгыетнэй hананабди,

Байhан – хүхюутэй нюдыетнай…

Байд гээд лэ hурахаяа hананаб:

Байдалай энэ харгыда, яахабиб?