Кто есть Человек?

Человек - это труженик, человек - это земляк, человек - это близкий и преданный друг, человек - это тот, кто способен понять, разделить, принять радость и печаль людскую; человек - это тот, кто полон любви и уважения, восхищения и удивления этим миром!

Человек - это Личность!

Таков мой родной человек, который всем сердцем любит Родину и всеми
силами сохраняет древо нашего рода.

Этот человек - Цырендондок Батуевич ЖАМСАРАНОВ.
Он родной для всех в Тугнуйской долине. Замечательный труженик, опытный руководитель, прекрасный организатор. Это о нем говорят земляки: "Талантливый человек талантлив во всем".

Цырендондок Батуевич - "поэтический самородок" Мухоршибирской земли. Ценным подарком 2007 года стала его книга "Түгнэеэ магтан дуугаа дуулая".

В сборнике сакральное число стихотворений - 108. Все в этом мире
символично, ведь и сам человек - существо символическое, так 108 -
таинственное число - это 1+100+7, а в бурятской мифологии: 1 - это солнце, 100 - количество его лучей, 7 - число миров в картине мира.

Слово добрым светом льется со страниц его книги, обращено оно к человеку, к Малой Родине - широкой, просторной, благоухающей цветами ая-ганга Тугнуйской степи, где проживают выходцы из хоринских родов, его предки, дорогие ему родители, надежные друзья, где будут жить и созидать верные отцовским заветам потомки.

Его стихи, как алтаргана, неброские, они несут народную мудрость животворящими звуками;

Его стихи, как открытая бурятская степь с высоким куполом небес, с облаками нелегкой истории и свежим ветром будущих перемен;

Его стихи - Тугнуйская долина с округлыми очертаниями гор, с яркой
вспышкой саранки, радующей глаз путника, с прозрачными родниками,
питающими эту добрую землю.

Цырендондок Батуевич - глава семьи, в которой выросло шестеро детей.

6- идеальное число, олицетворяющее любовь, здоровье, красоту, единство
полярных сил, гармонию. 6 - это число сотворения мира, его мир - его семья.

В слове "семья"мы видим числительное "семь": у Цырендондока Батуевича: 7 внуков, 7 воплощает мистическую природу человека, 7 позвонков, 7 энергетических центров, 7 составляющих рода, не меньше 7 поколений должен был знать каждый бурят.

Народная педагогика через игру и символы учила ребенка:

Рука - ведущая сила из прошлого в настоящее; 7 составляющих ее и определяли 7 поколений; 1 фаланга пальца - "Я" настоящий (ребенок); 2 фаланга – поколение родителей (отец и мать); 3 фаланга - поколение дедов (дедушка и бабушка);
Ладонь - 4 поколение; Предплечье - 5 поколение; Плечо - 6 поколение; Лопатка - 7 поколение.

Рука - знак жизни и высшей власти над хаосом. В этом сила рода. Именно так, в традициях своего народа, воспринимал он этот мир, вводил в него своих детей и внуков и завещал хранить родовое древо мой родной человек.  Этот родной человек - мой отец.

Жамсаранова Светлана Цырендондоковна

Цырендондок ЖАМСАРАНОВ

Тугнэеэ магтан дуугаа дуулая...

(108 шyлэг)

Улаан-Yдэ

1996 он.

 

ТYГНЭ ГОЛ

Тyгнэ гол. Тyгнэл гол гэлсэнэлта

Тyгнын эхин тоонтомнай.

Хабсал хаанай хормойдо

Хоридойн Батанайгаархинай тоонто

Хабсал хаанай хормойгоор

Харьялан шааяа Тyгнэ гол.

Хyхы шубуунай донгодоондо

Ханилааша hананам.

Энэл даа, Тyгнэ гол -

Эдирхэн залуугайм тоонто,

Энээхэн дуранаймнай охин,

Эдэлхэ жаргалаймнай эхин.

*            *            *

ОЛОН ШЭБЭР ТООНТОМНАЙ

Yндэрхэн дабаанай шэбэрэй

Олон шэбэр тоонтомнай

Yнгын сэсэгээр hалбаржа,

Ая гангаар анхилдаг.

Ая гангын анхилаанда

Аянай шубуунай жэргээндэ

Айдар гансам hанагдажа,

Аляа дурыем татана.

Yргэн Тyгнын Батанайда

Олон шэбэр тоонтодоо

Yйлэ хубияа нэгэдyyлжэ,

Yнжэгэн жаргал yзэел даа.

*           *            *

ЗАХЯА

Хатарша хула мориием

Хада руу табилгyй

Харгын олон бэлшэртэ

Жаргахал гэжэ гэнэ байха.

Хайрата гансахан дyyхээгээ

Хариин газар мордуулбалби,

Хариин газар хатуухан

Харад гэжэ ябаарай.

Хyрин хээрэ мориием

Хyтэл руу табилгyй

Хyртэлэй харгын бэлшээртэ

Халгахал гэжэ гэнэ байха.

Хooрхэн ганса дyyхээгээ

Хyрьгэжэ мордуулбалби,

Хариин зон хатуухан

Хайрлад гэжэ ябаарай.

*           *           *

ГУРБАЛЖАН

Гараха нара угтаhан

Газар дайдын шэмэг.

Гурбалжан сахюусанаймнай

Гурбан толгойнь шэмэг лэ.

Голой уhанай шааяан,

Гургалдай шубуунай жэргээн

Гуниг дура hэргээжэ,

Гайхалтай омог дууряана.

Гудамжа тоонто Кусотынгоо

Газар уhан дээрэ

Гансал шамдаа дуратайб,

Гараа угыш намхандаа.

*            *            *

МYНХЭ ЗУЛА

Замбуулиниие гэрэлтyyлэн эрьедэг

Зула нарамнай. Мyнхэ зула

Заатагyй хабарнай эрьехэ

Заяанай зол хуби олдохо.

Алтанхан хабарнай ерэжэ,

Амитан, зон hэргэхэ,

Холо ойрын хадануудта

Хyхы шубуун донгодохо.

Хyн тyрэлтэнэй yринэр

Хyрьhэтэ дэлхэйн бумхан соо

Хурдан hаналта хуби заяагаа

Хододоол жаргалтай олохо.

Мyнхэ зулын элшэдэ

Мандажа дайдамнай сэсэглэхэ,

Магтаал, юрooтэй yринэрнай

Мyнхэ дайдаяа алдаршуулха.

Наран зула, Мyнхэ зула -

Намарай yеын жаргал,

Набша сэсэг мэтэ hайхан

Налгай залуугай жаргал.

Мyшэтэ дэлхэйн Мyнхэ зула,

Алтан дэлхэйн Арюун зула,

Арад зоной Аза зула,

Алаг зурхэнэйм Алтан зула. .

*           *           *

ГАНСАМНИ

Уужамхан дэлхэйе шэмэглэhэн

Угалзатан татаhан hолонго,

Утахан харгыдаа табилуулха

Урданайл заhалтай халтархан,

Ухаанхан зyрхыем уяруулха

Урданайл ушарhан гансамни.

Хабтагай дэлхэйе шэмэглэhэн

Хадаараа татаhан hолонго,

Хадынгаа харгыда табилуулха

Хододоол заhалтай халтархан,

Харахан зyрхыем уяруулха

Хубяараа ушарhан гансамни.

Сэлгеэхэн дэлхэйе шэмэглэhэн

Шэлээрээ татаhан hолонго,

Шэлынгээ харгыда табилуулха

Шэлэжэл заhаhан халтархан,

Сээжэнхэн зyрхыем уяруулха

Шэнэлхээр ушарhан гансамни.

*            *            *

АЛДУУГYЙ ЯБААРАЙ

Хабатай гyбээтэй Тyгнэмнай

Хойгуураа, урдуураа харгытай,

Хатаржал хээрэеэ табилуулжа,

Хонхорхой гэшхyyлэн алдабалби.

Ханилхаар hэшхэлтэй танилсаад,

Hайсал тамирынь мэдэнгyй

Холшорой илдамые yзyyлжэ,

Хонгордон хэлyyлэн алдабалби.

Шэлэтэй, нугатай Тyгнымнай

Шэлээрээ, нугаараа харгытай,

Шэлдэгхэн хээрэеэ табилуулжа,

Шэглyyлэн, бэдэрyyлэн алдабалби.

Шэнэлхээр hэшхэлтэй танилсаад,

Сэдьхэлээн тамиры мэдэнгyй

Шэнэлhэнэй илдамые yзyyлжэ,

Шэбэнyyлэн, хэлyyлэн алдабалби.

*            *            *

ДУРАНАЙ ТАНГАРИГ

Табан хошуун малнууднай

Танай, манай баялиг лэ.

Таанад, хyyхэд, бyгэдooрoo

Таабай эжынэрэй баялиг лэ.

Эхин эрдэни yхи хyбyyд

Эрдэниин эрдэни гээшэ ааб даа.

Эб найрамдалай тангариг

Эхин дуранай тангариг.

Yдэршье, hyнишье hанагдажа,

Эрын сэдьхэл алдаршуулаг.

Yйлынгoo дурые бэежyyлжэ,

Yетэн нyхэд тангариглаг.

Абын хyбyyн эрдэни

Эрдэниин эрдэни гээшэ ааб даа.

Эб найрамдалай тангариг

Эхин дуранай тангариг.

Айдарлан дурлаашам hанагдажа,

Аляа дуранайм тангариг.

Абын хyбyyдэй тангариг -

Инаг дуранай тангариг.

     *       *

HАЙХАН

Yнгэтэ юртэмсын байдал hайхан,

Эрьежэ гараhан наран hайхан.

Yнгын сэсэгyyд hалбараад hайхан,

Аадар бороониинь ороходоо hайхан.

Yри хyбyyдэй yрижэл hайхан,

Аба эжын сэдьхэл hайхан.

Айл аймагай байдал hайхан,

Yелhэн нyхэдэй дуран hайхан.

Yргэн талын сэсэг hайхан,

Yетэн нyхэдэй hургаал hайхан.

Зургаан yзэгэй удхань hайхан,

Замбуулин дэлхэйн шажан hайхан.

Баян юртэмсын байдал hайхан,

Буддын шажанай удхань hайхан.

Буряад зоной байдал hайхан,

Баабай эжын юрooл hайхан.

*            *            *

ХАРАХАН ЗYРХЭМ ЗОБОХОЛГYЙ HЭН

Хабшараангын дабаанай харгытайл hаань,

Хазаартам ехээр зобохолгyй hэн.

Ханилаашам дайнhаа бусаал hаань,

Харахан зyрхэм зобохолгyй hэн.

Аршаантын дабаанай харгытайл hаань,

Ардагхан хээрэм зобохолгyй hэн.

Амарагни армиhаа бусаал hаань.

Алагхан зyрхэм зобохолгyй hэн.

Шэлынгээ дабаанай hаань,

Шэлдэгхэн хээрэм зобохолгyй hэн.

Шэнэлээшэм сэрэгhээ бусаал hаань,

Сэдьхэлэм ехээр зобохолгyй hэн.

*            *            *

ЭЖЫМНАЙ

Эрьедэг дэлхэй дээрэ эгээл hайхан

Эжымнай - арюухан Эжымнай,

Элдин хонгор Тyгнэмнай -

Эхэ нютаг тоонтомнай.

Yнгэтэ юртэмсын эрьехэдэ,

Улаан наран, Мyнхэ зула гэрэлтyyлжэ,

Yлгы hайхан дэлхэй эхэмнай

Yнгын сэсэгээр hалбардаг.

Наран зулаhаа

Набша сэсэг hалбардаг,

Набтар yндэр газарые

Намаань ургаад тэгшэлдэг.

Нарай гyлмэрхэн наhанhаам

Налгай илдам сэдьхэлээрээ

Нангин жаргал найдуулан,

Наhанайм харгыда оруулааш.

          *             *

ХАРГАHАТАЯА МАГТАЯ

Баян Харамнай баян лэ,

Бадмахан сэсэг, хуша, мойhон,

Жэмэсyyд, жодоо, нарhан,

Хуhан, шэнэhэн элбэг лэ.

Баруун, Зyyн Баян Харадаа

Багаханhаа зальбардаг Тyгнooрхин.

Баялиг ехэтэй Харгаhатымнай

Бадма сэсэгyyд, улаалзайнууд бyрхooнэ,

Басагадай уян сэдьхэлые

Баабайн хyбyyд хyлгooнэ.

Булжамуур шубууд жэргэнэ,

Бухиндажа малнууд тэшхэнэ,

Баян элбэг хэшэгээ дэлгээhэн

Бултанайнгаа Харгаhатые магтаяа.

Наран доро толороошо

Намжаа нютагнай Харгаhата

Нагасымни тоонто нютаг

Нарата эхэ Харгаhатамнай.

*            *            *

ТYГНЭМНАЙ БАЯН ДАА

Тyрэл Буряадаа энхэрэеы,

Тоонто Тyгнэеэ дэмжэеы,

Тyрyyн хyбyyдээ магтаеы.

Тyргэн хyлэгyyдээ алдаршуулаеы.

Тyрэл Тyгнэдэмнай найман эсэгэ,

Тyрэл аха дyyнэрнай Хоридо, Хэжэнгэдэ,

Талмайтай, хадатай Яруунада, Загарайда,

Тала уужамтай Агада, Онондо.

Ажалай оншые хyбyyднай олонхой,

Амгалан байдалай ашые зоринхой,

Алдар нэрээ нэрлyyлhэн

Анханай суута буряад арад.

Тyгнынгoo баялигые тyмэн зондоо дэлгэжэ,

Тyyхэеэ шэнэлжэ, урагшаа хyгжэжэ,

Тyбхинэн, жаргалтай Тyгнын зон

Тyyхээр баян домогтой.

*            *           *

ХАБШАРАНГА НЮТАГ

Харахадам,  hанаандам дулаахан,

Хабшаранга хyндымнай баян лэ.

Хойто, урда майлаарнай

Хони хурьгаднай бэлшэдэг лэ.

Багаханууд ябахадамнай,

Буянта эжы абанарнай

Бажгар хаанай тангаригые

Бултандамнай мэдyyлдэг hэн.

- Улад зоноо харахаб,

Yбэртэй yхи хyбyyн удхэхэб.

Амитан зоноо баяжуулхаб,

Арадаа адуу мал yдхэхэб, -

гэhэн тарнитай гэдэг hэн.

Аршаантамнай арсатай, аршаантай,

Ая гангаар арюудхаhан сахюусатай,

Амитан зоноо жаргуулха

Арбан сагаан буянай адистай -

хабшарангамнай.

*         *   *         

БОМ НЮТАГ

Yргэн hайхан Тyгнын тала

Yyрэй сэлмэгээр толорно,

Yргэн Тyгнын талын дунда

Yлзы заяатай нютагнай Бом.

Уруудан урдаhан Тyгнэмнай

Олон шэбэрhээ эхитэй юм.

Yелжэ ябаhан нyхэднай

Уужамхан Бомдоо тоонтотой юм.

Намжаа hайхан Тyгнын тала

Намааран долгилон толорно.

Набша ногоотой талын дунда

Наадажа мyндэлhэн нютагнай Бом.

Тyргэн урдаhан Тyгнэмнай

Тyгнэ голhоо эхитэй юм.

Тyрэhэн аха дyy нyхэднай

Тоонто нютагнай Бом юм.

*            *            *

YНГЭРHЭН НАHАН

Хабарай hайхан ургыхан

Хагдарха гэжэ байдаг юм байна.

Хyнэй yриин наhан

Хэгзэрхэ гэжэ байдаг юм байна.

Хyлэг моридоймнай шадал

Хэзээдэ нэгэтэ буурахал юм байна.

Холшорхон наhанаймнай дуран

Хододоо мyнхэ бэшэл юм байна.

Хойтохон хадымнай ургыхан

Хагдарха гэжэ байдаг юм байна.

Холшорхон наhан yнгэржэ,

Хyгшэрхэ гэжэ байдаг юм байна.

Халтархан хyлэгэймни шадал

Хэзээдэ нэгэтэ буурахал юм байна.

Хонгёохон дуунаймни абяан

Хэгзэрхэдэ hуладахал юм байна.

*            *            *

ЗАЛУУ НАHАН

Зула наранай эрбеэн

Замбуулин дэлхэй нэреэдэг.

Жэргэдэг шубуудай жэргээн

Жэгтэй эрдэниин аялга.

Залуу наhан, залуу наhан

Жаргалай эхин, жэгтэй hайхан

Жаргал тээшээ жудхэеы,

Золгоhон ганса нyхэрни.

Эрьедэг наранай эрьеэн

Эрдэни дэлхэй нэреэдэг,

Элдэб шубуудай жэргээн

Элдин эрдэниин аялга.

Залуу наhан, залуу наhан

Жаргалай эхин, жэгтэй hайхан

Жаргал тээшээ жyдхэеы,

Золгоhон ганса нyхэрни.

•           *           *

YНДЭР НАHАНАЙ YЙЛЭ

Yргэн Тyгнымнай Yлзытэ

Yльгэр тyyхын домогтой,

Yетэн нyхэдэймнай yйлэ

Yндэр наhанай жаргал.

Залуу наhан, yндэр наhан

Замбуулинаймнай жэгтэй баидал.

Yлгэн замбиин жаргал

Yндэр наhанай yйлэ.

Yндэр наhа эдэлхэ

Эжы абын буян лэ.

Аша, гушые yргэхэ

Yндэр наhанай жаргал лэ.

Yyлэн хаан ууламнай

Yргэн Тyгнэдoo тyyхэтэй.

Ушарhан инагаймни yйлэ

Yндэр наhанай жаргал.

Залуу наhан, yндэр наhан

Замбуулинаймнай жэгтэй байдал.

Yлгэн замбиин жаргал

Yндэр наhанай yйлэ.

Yйлэ жаргалай эхин

Yндэр наhанай заха.

Yхи хyбyyдэй жаргал

Эжы абын буян.

*            *            *

ХАЙРАТА ГАНСАМНИ

Хадаараа манараад hэбшээлээд байна,

Hэбшээхэн бороониинь орохонь хаш.

Хараанай газарта хyлеэгээд байдаг

Хайратай гансахан инагни.

Хайрата ганса нyхэртэйгoo

Хабарай сэсэгyyдэй анхилаае,

Hайхан дуранай эхиие

Хоюулаа yзэхэдэмнай гоёл байна.

Боорёороо манараад hэбшээлээд байна,

Бороониинь жэжэхэнээр орохонь хаш.

Буряадхан орондоо хyлеэгээд байдаг

Баталhан гансахан инагни.

Баталhан ганса нyхэртэйгoo

Байгаалиин сэсэгyyдэй анхилаае,

Бардамхан дуранай эхиие

Баталашатайгаа yзэхэдэм гоё байна.

•             *             *

HАНАЛ САГААН ЗОБОЛГYЙ

Бyмбэрсэг дэлхэйн ногоон хyхэ,

Баабай, эжын hанал сагаан.

Хyхэ ногоондо хyлэг тангаршаадаг,

Сагаан hаналтай yринэр баяртай.

Хойтохон дабаагаа дабуулха

Хyлэг байхал зоболгyй.

Сэбэр сагаан сэдьхэлтэй

Шэнэлээшэм илдам зоболгyй.

Урдаhан уhанай yнгэ хyхэ,

Yргэн дайдын ундан аршаан,

Эжы, абын hанал сагаан,

Эдир наhанай дуран сагаан.

Уулынгаа дабаа дабуулха

Ардагнил байха зоболгyй,

Ушараашам сагаан сэдьхэлтэй

Аягтай шогтой зоболгyй.

*            *            *

ЭДИР НАHАН HАЙХАН ЛЭ

Уужам hайхан дайдамнай

Уняараад манараад hайхан лэ,

Yнгын шубуудай жэргээндэ

Эдир наhан hайхан лэ.

Эмээл тохон хатаруулха

Эрбэд соохорхом hайхан лэ,

Эжэл ганса шамтайгаа

Yелхэдэм hайхан лэ.

Замбуулин hайхан дайдамнай

Захаараа манараад hайхан лэ,

Зунай шубуудай жэргээндэ

Залуу наhан hайхан лэ.

Зуралзуулан хатаруулхадам,

Зээрдэ морим hайхан лэ,

Зугаатай ганса шамтайгаа

Золгоходом hайхан лэ.

*           *           *

БУРЯАД НЮТАГ

Байгаалиин олон нютагууд соо

Буряадhаам hайхан нютаг yгы.

Бадмахан сэсэгyyд ягаараад,

Буряадхан тоонтомни hайхан даа.

Буряадайм хото Улаан-Yдэ

Баглаахан набшаар ногоорно,

Баяр бадараан, дуугаа дууладаг

Буряад дуушаднай омогтой.

Буурал Саяан Хангаймнай

Бултанаймнай омог,

Булагуудынь аршаан адистай

Буряадаймнай баялиг.

Буурал толгой Саяамнай

Буусахана тоонтымнай шэмэг,

Буряадай хyбyyд, басагад

Булта жаргалтай ябаг.

*            *            *

ТYГНЭМНАЙ

Yнгын сэсэгээр hалбарhан

Yргэн сагаан Тyгнэмнай

Yндыжэ наадаhан тоонтомнай,

Yеымни илдам нyхэдyyдни.

Энэ hайхан Тyгнэдэ тyрэhэмнай

Энэ наhанаймнай жаргал гy,

Энээхэн залуу yринэрнай

Эжы абанараймнай эрдэни гy?

Эхинhээ урдаhан голнууднай

Эрдэни Байгалдаа шудхадаг гy?

Эрьежэ гараhан наранай толон доро

Энхэ жаргалтай ябана гyбди?

Энхэрэлтэй, анхаралтай

Эхэ нютагнай Тyгнэ лэ,

Зyрхэндэмнай хэды дулаахан бэ,

Зyyдэндэмнай ямар гоё бэ.

*            *            *

ТООНТО НЮТАГНИ БОМ

Хоёр хyндын адаг

Халюураад нэмжыhэн Бомо

Хатарша Халтараа табилуулhан

Хyрooд ерэхэдэм hайхан даа.

Хyхын дуунай донгодоондо

Ханилаашам шамайгаа hанаhаар

Хатаршынгаа хатараанда омогорхон,

Ханилхаяа шамдаа ерэбэлби.

Тоонто нютаг Бомдоо

Таабай эжынгээ юрooлooр

Холшор дураяа нэгэдyyлжэ,

Хоюулаа жаргалтай hууял даа.

Хонгор наhандаа золоо олоходомнай,

Хоёр зyрхэмнай нэгэдэхэл,

Хоёр угнай холбогдохол,

Ходол жаргалтай hуухалди.

*            *            *

УЛААН-YДЭМ

Сэлэнгын, Yдын тохойе

Шэмэглэн нэмжыгээ Улаан-Yдэм.

Сэлмэг уужам талмайнуудташ

Сэсэг набша намилзана.

Эгээл нангин yлгы Улаан-Yдэм

Эдир залуу хyбyyд, басагадай

Эльгэлэн омогорхон hураха

Эрдэмэй олон гуламтатайш.

Орьёл yндэр наран доро

Олон зониие нэгэдyyлээш,

Ород, буряад, бэшэшье яhатан

Одото дэлхэйн yринэр.

Энээхэн наhандаа аха дyy

Элдин нангин улаан-yдээрхин

Эрьежэ хэзээш ерэхэдэм,

Энхэрэн маниигаа угтадаг.

*            *            *

АГШАНГАМНАЙ

Адистай аршаантай Агшангамнай

Аажамхан Тyгнымнай шэмэг лэ,

Алдар суутай адистай

Аршааниинь хyсэтэй лэ.

Аршаан адисыш инагтайгаа

Амталан хyртэжэ сyршэгшэб,

Арюун зула бадаргажа,

Аяа жаргал yршooгшэб.

Арад зондоо суурхажа,

Аршаантай адистай Агшангамнай

Аажам Тyгнын баялиг лэ

Арад зондоо туhатайл.

Агшангамнай hайхан даа,

Аадар бороогоо татуулаад,

Аршаан адистань хyртэжэ,

Аза жаргалтай hууял даа.

*            *            *

ХYСOOТЭМНАЙ

Улаанайнгаа хая шэмэглэhэн

Уужамхан тоонто Хyсooтэмнай

Ая гангын анхилаанда

Амарагни шамайгаа hананам.

Аляахан хонгёо абяаешни

Оройдоош мартахын аргагyй.

Алаг зyрхэнэйм оёорто

Арюун сэбэрээр бурьялдаг.

Энэл даа Хyсooтэмнай, Хyсooтэ,

Элдин тоонто нютагнай,

Эбтэй эхитэй нyхэдooрoo

Эльгэлжэ жаргаеыл.

Эжы, абынгаа Хyсooтые

Эрдэни мэтэ бадараажа,

Эльгэ зyрхэнэй оёорhоо

Энхэргэн дуугаа татаеы.

*            *            *

ХОТОГОР ТООНТОМНАЙ

Хyсooтын голой шааяан,

Хyхы шубуунай донгодоон

Хотогорхон тоонтыем hануулдаг,

Ханилаашам шамайеым hануулдаг.

Хатарша хула морёороо

Хабсалай харгы тооhолуулан,

Хyрooд ерэhым hаныш.

Хyлеэhэнээ hаныш.

Хабтагай Тyгнын Хотогор

Хубимнай тоонто нютаг hэн

Хоюулаа сэнгэhэн hаныш,

Холшор наhаяа hаныш.

*           *           *

ШАРА ГОЛ ТООНТОМНАЙ

Шарьяахан булагтай

Шара гол тоонтомнай

Шамайеымни hануулдаг,

Сэдьхэлымни дорьбоодог.

Сагай hайхан yедэ

Шара гол тоонтодоо

Сэбэр сэдьхэлэй омогоор

Сэнгэhэнээ hаныш даа.

Сэнгэжэ ябахадаа,

Сэхэеэ хэлэhыш hанахадам,

Сэдьхэл зосоом уярна,

Сасуутан нyхэд hанагдана.

*           *           *

ЗАЛАА БААБАЙМНАЙ

Замбуулинай шэмэг

Заяан баабаймнай hайхан даа.

Зорижо хyyнэй шyтэхэдэ,

Замынь сэхэлэн табигшат.

Зyргэ харгынш бэлшэрые

Жороо хээрэм алдангyй

Зунай сагай hайханда

Зальбаржа мyргэхэдэм,

Зол жаргалайм эхиие

Заhажа сэхэлдэгтэ.

Зориhон хэрэгыем

Зоригжуулан бyтээдэгтэ.

Иимэл даа залаа баабаймнай -

Задарюун сахюусамнай.

Залаа баабаймнай - зоной сахюусан

Замбуулинай шэмэг.

*           *           *

НАМАРЗАН

Налгайхан хадын эбэртэ

Набша сэсэгээр hалбарhан

Налгай Намарзан тоонтоёо

Нангин hайханаар hанадагби.

Нажар зунай yдэшэ

Набша намаатай Намарзандаа

Наадажа ёохорлоhоноо hаныш,

Нангин дуранайнгаа эхиие hаныш.

Нарата дэлхэйн yйлын хубиие

Найдамтаймни нэгэдyyлhэнээ hаныш.

Намарзан, Намарзан тоонтомнай

Наhанаймнай бууса нютагнай.

*            *            *

ХОТОГОР

Хотогор, Хотогор гэлсэгшэт,

Холшорхон наhанайм тоонто

Халюуран нэмжыгээд харагдагша

Хотогор нютаг hайхан даа.

Холшорхон наhанайм хаhа

Холодоо yнгэрoo гээ гyш?

Хоюулан Хотогортоо

Ханилhанаа hаныш даа.

Хуби заяанайнгаа yйлыем

Хагсуулhанаа hаныш даа.

Хотогор, Хотогор тоонтодоо

Ханилhанаа hаныш даа.

*            *            *

УЙЛЫМНАЙ ТООНТО ШЭНHЭТЭМНАЙ

Хадаяа дабуулhаар ерэхэдэм,

Хабтагай Шэнhэтэм холо бэшэл.

Ханилаашаа hанад гэхэдэм,

Харахан зyрхэм доhолно.

Энэл даа Шэнhэтэмнай,

Элдин тоонто Шэнhэтэмнай,

Yелээшэнтэйгээ жаргаха

Yйлымнай тоонто Шэнhэтэмнай.

Харыш харахан нюдooрoo,

Холшор дурым буляагыш.

Халуухан алаг зyрхыем

Хододоо жаргуулхал байхаш.

Хазаарта морим халгангyй.

Хyргooд Шэлhэнтым асархал байха.

Ханилаашам намдаа найдаарай,

Хуби заяамнай байхал байха.

*            *            *

ИИМЭЛ ДАА НАРИМНАЙ

Нарин голой шааяанда

Набша сэсэгyyд намилзана,

Наадаhан тоонто Наринаа

Нангин hайханаар hанагшаб.

Дабталга:

Иимэл даа Наримнай -

Эдир наhанайм тоонто.

Нангин, нангин Наримнай -

Наадан yндыhэн тоонтомнай.

Нарата дэлхэйн шэмэг

Нарин тоонтом hайхан даа,

Наhан соогоо мартангyй

Нангин hанажа ябаеыл даа.

Дабталга:

*           *           *

МУХАР-ШЭБЭР ТООНТОМНАЙ

Хyндын адагай Мухар-Шэбэр

Хадын эбэртэй шэмэг

Хyхын шубуунай донгодоондо,

Хyдoo булжамуурай жэргээндэ.

Холшор наhанайм тоонто

Хадын эбэрэй Мухар-Шэбэрни

Hанаандам ходо hанагдадаг,

Хариhайб гэжэ hанадагби.

Хуби заяанайнгаа yйлooр

Холодоод тоонтоhоо ябаашье hаа,

Hанаа сэдьхэлэйм ойндо

Ходол ябахал тоонтомни.

 

ЭРДЭНИИН ТООНТО

Бэрээн адаг, Бэрээн адаг гэлсэнэлтэ,

Батанай, Харганын yринэрэй

Байрлаhан тоонто нютаг лэ,

Баатарлиг хyбyyдэй тоонто лэ.

Бэрээн адаг тоонтоhоо

Буряадай тайшаанар yндэhэтэй

Байдал сагай hэлгээндэ

Бараг урда ябаашадуул.

Бэрээн адагhаа урагтай

Бэлшээрэ дайдань баялигтай,

Бултанай тоонто нютагнай

Бэрээн адаг алдартай.

Иимэл hэн Бэрээн адагнай

Эрдэниин Эрдэни бэелyyлhэн

Эрдэни тайшаагай тоонто

Элбэг баян Бэрээн адаг.

*      *       *

YYЛЭН ХААМНАЙ

Yргэн Тyгнын yринэрэй

Yндэр дээжэ тахилга

Yyлэн хаанаймнай

Yеын yедэ Тyгнooрхинэй.

Олоороо хамтаран,

Yйлэ хубияа сагааруулхаа,

Ута харгыгаа сэхэлхээ

Угайнгаа тахилга тахидаг hэн.

Найр наадаараа суурхадаг

Налгай yринэрoo yнэржooдэг

Нарата дэлхэй дээрэ

Нангин Тyгнooрхин hайхан лэ.

Сагаан сэдьхэл сэдьхэжэ,

Саашааш гуримаа алдангyй,

Гуламта нютагайнгаа Yyлэн хаандаа

Гаража, тахижа ябаеыл.

*           *            *

САГААН НУУР

Сэлгеэн сагаан Тyгнымнай

Сэбэр тала дайда

Сагаан нуур нэмжыжэ,

Сэбэр уhаар долгилдог.

Дабталга:

Олондо хэрэгтэй Сагаан нуур,

Уhан адистай Сагаан нуур

Сагай урин дулаанда

Сахали шубууд эрьестэй

Сэбэр уhаниинь

Сэлгеэхэн Тyгнын шэмэг лэ.

Дабталга:

Уhыень урагшань уруулжа,

Уужам талаяа ундалуулжа,

Yнгын ургамал ургуулжа,

Yндэр ургаса хурайдаг.

Дабталга:

*           *           *

ХОТОГОРТЫН МУНХАН

Хабтагай Тyгнын Хотогорхон

Хотогортын Мунхан, Хотогортын Мунхан.

Хотогортын Мунханай дэбтэр дээрэ

Хатуул таряан долгилно.

Хатуу таряанай колосууд

Комбайнияа хyлеэнэбди гэhэндэл,

Hэбшээ hалхинда шэбэнэhэн шэнги

Хотогортынгоо Мунхан тахилгаанай.

Хамтынгаа найрые hаныша,

Харахан зyрхэм сохилжо,

Hананам гэhэндэл шэбэнэhэн шэнги

Ханилхые зорёод байнам.

Харахан зyрхэнэй сохилые

Хагсуулха yйлэеэ бy алдаеы,

Хотогортынгоо Мунханай адисаар

Хабтагай Тyгнэдoo жаргахалди.

*            *            *

САГААН МYЛЬHЭН

Сагаан мyльhэн, Сагаан мyльhэн гэлсэнэлта,

Сабьдарханайм сэнгyyли бэлшээрэ.

Сасуу yетэн балшарханууд

Сагаан бyмбэр хонидоо.

Сахилзада бэлшээhэнээ hаныш,

Сагаан сарюун hайханда

Сасуу нyхэд сугларжа,

Сэдьхэлээ нэгэдyyлhэнээ hаныш.

Сабьдарханаа табилуулжа,

Шамдаа ерэдэгым hаныш,

Сэлгеэн сагаан Тyгнэдoo

Сэнгэhэнээ hаныш.

*       *       *

ДАЛА МААНИ

Холшогонон шааяна Хонхоло гол

Хатаршым ундалуулдаг.

Хайрата гансаяа харахадаа,

Харахан зyрхэм ундалhан шэнги.

Хонхолынгоо Дала маанида

Хyхы шубуунай донгодоондо

Хyдoo булжамуурай жэргээндэ

Зальбархадамнай гоё hэн.

Залуу наhан, залуу наhан

Жаргалтай уемнай

Зугаалан хyхиhэнoo hанахада,

Зохидхон зyyдэн шэнги.

*            *            *

ГАЛТАЙМНИ

Жаргалантынгаа хаяаеы,

Жама ёhоор шэмэглэhэн

Жаргалайм хубиие олуулhан

Жабхаланта нютагни Галтай.

Залуу балшар наhанhаа

Зол жаргалаа олохо

Заяанаймни инаг нyхэр

Зyргэ харгымнай Галтайдал.

Жаргалаймнай эхин

Залуу наhанай заяан

Жабхаланта нютаг Галтайда

Жэгтэй аялгаа татая.

Жаахан yринэрoo yргэжэ,

Жаргалайнгаа нангин Галтайда

Жама ёhо эдлэжэ,

Жаргалтайхан hууел даа.

*            *            *

YЕЛHЭН ГАНСА НYХЭРНИ

Хотогор добын хормойдо

Худай нютаг нэмжынэ,

Ханилаашаа hанахадам,

Харахан зyрхэм уярна.

Yнжэгэн нэлгы Худаймнай

Yнгын сэсэгээр бyрхooнхэй,

Yелhэн ганса нyхэрни

Инагай дураар элирэнхэй.

Хонгор сэбэр сэдьхэлыш

Хододоо hайшаан ябадагби,

Хотогор Худай нютаг соо

Хэнhээш yлyyгээр hанадагби.

Yдэр hyни yнгэрooш hаа,

Yнэн хэрэг, yйлэ хубимнай байхал.

Инагай дуран элирэн тодорхол

Эжы, абын буянгаар.

*   *          *                                                                

НАРHАТАДАА

Нарихан хyнды шэмэг

Намжаа нютагни Нарhата,

Нангин зула бадаргажа,

Найдал, жаргал yршooе.

Нарихан хээрэ моримни

Намарайнгаа уяа абанхай,

Найдамтай ганса инагни

Налгай шамдаа ерэхэм даа.

Намжаа зумнай hайхан даа,

Наhамнай залуу, эдир залуу

Нангин дуранайнгаа охиие

Найдамтайгаар угтаял.

Нарhатадаа, Нарhатадаа

Нангин дураяа нэгэдyyлэн,

Нарата дэлхэйн жаргалые

Нангин yршooжэ жаргая.

*            *            *

YЕЫН YЙЛЫН ОМОГ

Хyхэ ногооной хyсэндэ

Хyлэг мориднай хyлгyyшэг,

Халуун дуранай охиндо

Харахан зyрхэн доhолдог.

Хорёодхон наhанайм омог

Холохон шэнги болоош hаань,

Холшор дуранай охин

Холодохошгyйл юм байн.

Хани нyхэдэй дунда

Hаншагаа сайд гээд,

Хаhынгаа амаралтада

Хоюулаа жаргаял.

Хабтагай алтан дэлхэйдэ

Хyллэжэ наадан yндыhэнoo

Хyнэй уйлын жама ёhые

Хэдыдээш бy мартаял.

*           •           *

ЖАРГАХАЛ БАЙХАБДИ

Халюурхадажа харагдагша тоонтомнай

Хабтагай Тyгнэ нютагнай

Харахан зyрхэндэм гансахан

Хайрата инаг нyхэрни.

Холо дyтэш ябахадам,

Хабтагай Тyгнэм hанагдадаг.

Хайрата инагни холодоходоо,

Хyсэтэ дурамни элирнэ.

Хэды сагай ошоошье hаа,

Холшор Тyгнэ тоонтодоо

Хамта жаргахал байхабди.

*            *            *

АЛТАН ДЭЛХЭЙ - АЛЯА ДУРАН

Хyхэ тэнгэриин дуhалда

Хyдoo тала ногоордог,

Хyнэй хyбyyнэй дуранда

Хадамай басаган найдалтай.

Хатарша моринойм ябадалда

Хадын харгы тооhордог,

Ханилаашым холшор дуранда

Харахан зyрхэн доhолдог.

Алтан дэлхэйн дуhалда

Ая ганга ногоордог,

Абын хyбyyнэй дуранда

Айдар басаган найдалтай.

Ардаг моринойм ябадалда

Арын харгы тооhордог.

Аляа холшор дуранда

Алаг зyрхэм доhолдог.

*           *            *

ХОЁР ДУРАН

Yглoo эртэ бодоходо,

Yнгэтэ юртэмсын бумхан соо

Yнгын шубууд жэргэжэ,

Yyрэй толоной гоё гээшэнь.

Энээхэн наhанайм гансахан

Энхэрэн шамайгаа hананам,

Yнгын шубуудай жэргээндэ

Yнэн сэдьхэл уярна.

Яагааш hайхан бэ байгаалимнай,

Яагааш hайхан бэ нютагнай,

Яагааш hайхан бэ намаа сэсэгyyд,

Яагааш hайхан бэ хоёр дуран.

*            *            *

ХАРГАHАТАМНАЙ

Хадын хаяа шэмэглэhэн

Харгаhатамнай hайхан даа,

Хyсэтэ Гэсэрэй тугые

Хyндэлэн угтажа абаа hэн.

Хабтагай Тyгнын зоной

Хуби заяан yргэгдoo,

Холын дyтын сууряанда

Харгаhатамнай Мyнхэжooл.

Харгаhата тоонто нютагнай

Хэдыдэ hалбардаг лэ,

Хyбyyд басагадынь бултадаа

Хyхюутэй жаргаг лэ.

*            *            *

ХУБИ ЗАЯАН

Адуунай дошхон хyлэгые

Ургалhандаа омогорхоорой,

Эжын элдин басаганай

Yгын абаhандаа омогорхоорой.

Элдин басаганай дуранhаа

Эбэй эхин дулдыдаха,

Эрын сэдьхэл омогорхон

Эльгэ зyрхэн доhолхо.

Хоёр дуранай охин,

Хyбyyд, басагадай баяр,

Хyнэй yринэрэй жаргалда

Хуби заяаниинь yзэгдэг.

*            *            *

ЗОЛ ЖАРГАЛНАЙ ХАЙШААЛ ХАБ

Энээхэн дэлхэйдэ тyрэhэн аад,

Эдирхэн наhанhаа урагшаа

Эсэгынгээ хэрэгые эрмэлзэн,

Энхэрэн зyрхooрoo зyдхoo hэм.

Эсэгынгээ этигэл дyyргээш hаам,

Эхэ оромнай хайшаал хаб.

Инагтайгаа эбтэй hууhан аад,

Эльгэ зyрхэндэм тааруугyйшэг.

Замбуулин дэлхэйдэ тyрэhэн аад,

Залуу наhанhаа урагшаа

Заяаень эсэгынгээ дyyргэхээ

Зориглон урагшаа дабшаа hэм.

Захяаень эсэгынгээ дyyргээш hаа,

Зоной байдал хайшаал хаб.

Золгошотойгоо эбтэй hууhан аад,

Зол жаргалнай хайшаал хаб.

*            *            *

АЛТАН ДЭЛХЭЙН ЖАМА ЁHО

Алтан дэлхэйн жама ёhоор

Абын басаган бэежэhээр

Ушарhан гансада гаража,

Айлай бэрэ болодог.

Абын хyбyyнэй yйлые

Уг гарбалынь yргэлжэлyyлэн,

Yнэр болохо жама ёhо

Yзэхэл yйлэ гээшэ ааб даа.

Юумын hайхан yринэрэй

Ёhо гуримаар yдхэжэ,

Гарынь ганзагада хyргэхэ

Габьяа yйлымнай жаргал лэ.

Алтан дэлхэйн жама ёhые

Алхан гарахын аргагyй.

Уг гарбал yргэлжэлyyлхэ

Абын басаганай yйлэ.

*            *            *

НАНГИН ТООНТО НАРИНДАА

Наринай хyдын харгыгаар

Нариихан хээрээрээ табилуулан,

Найдамтай шамдаа бусахадаа,

Нахилзан хатарhыш hанажа,

Урихан yгыншни абяае

Yзэhэн шэнги уярнам.

Yнжэгэн тоонто нютагтаа

Yйлэ хубияа эдлэжэ,

Уг гарбалаа yргэлжэлyyлжэ,

Yетэн нyхэдooрoo сугтаа

Уужам дайдынгаа баялиг дээрэ

Урмашан жаргалаа эдлэе.

Нангин тоонто Нариндаа

Наадаhанаа hанахадаа,

Налгай эжы абаяа

Hанан, hанан уярнам.

*            *            *

ЖЭЛЭЙ ДYРБЭН САГ

Жэлэй дyрбэн сагта

Замбуулин дайдамнай хубилдаг,

Жэгтэйхэн хyйтэн yбэлые

Зула наран уяраажа,

Жабхаланта хабарнай эрьедэг.

Хyхы шубуунай донгодоон

Хyбoo дайдадаа сууряатажа,

Хамагай сэдьхэл уярдаг.

Хyбшэ, тайга, уулануудаар

Хyхэ ногоон hалбаржа,

Yнгын сэсэгээр шэмэглэгдэжэ,

Yнжэгэн нажарнай эрьедэг.

Yргэн дайдымнай ургамалнууд

Урган эдеэшэн болбосоржо,

Алтан намарнай эрьедэг,

Аянай шубууд бусадаг.

Жэлэй дyрбэн сагые

Жэгтэй уринаар угтахада,

Зоной байдал тааруухан

Золтой жаргалтай байгдаха аабза.

*   *          *

ЗОЛ ЖАРГАЛНАЙ YЗЭГДЭХЭЛ

Замби тyби дэлхэй дээрэ

Зоргондоош ябахамнай харюутай,

Золгоhон ганса шамтайгаа

Зориhон yйлэмнай харюутай.

Замби тyбиин баялигые

Заhан hэргээн ябаял,

Заабарииень эсэгынгээ дyyргэхээ

Золгоhон гансам оролдоё.

Уужам дайдынгаа баялигые

Онсолон эдлэхээ оролдоё,

Эжынгээ гуримлаhан заабариие

Инагни дyyргэхэеэ оролдоё.

Залуу hyрэг yринэртoo

Журам гуримаа мэдyyлхэдэ,

Зоной байдал hайжархал,

Зол жаргалнай yзэгдэхэл.

*            *            *

YНЖЭГЭН ТООНТО БОМДОО

Багахандаа наадаhан тоонтомни

Бодолдом ходол hанагдадаг,

Бусаhайб гэжэ hанахада,

Бом нютагнай hайхан лэ.

Хоёр хyндын адагые

Холбоhон тоонто Бомдоо

Холшор залуу наhандаа

Холбоhон yйлэмнай hайхан лэ.

Иимэл даа Бом тоонтомнай -

Эльгэлэн наадаhан нютагнай,

Эжы, абынгаа захяае

Эбтэй, эхитэй бэелyyлэе.

Yнжэгэн тоонто Бомдоо

Yйлэеэ эдлэн hууха

Абынгаа yндэр юрooлooр

Алтан дэлхэйдэ жаргая.

*            *            *

ЖАРГАЛАНТАМНАЙ

Тyрэhэн эхэ Тyгнымнай

Тyгэл магтаалтай Жаргаланта,

Тала дайдын шэмэг

Тyбхинэhэн Тyгнooрхинэй омог.

Жаргалантаяа тахижа,

Жаргалайнгаа эхи бэежyyлэе,

Залуу хooрхэн yринэрэйнгoo

Замын тэгшэлэн зальбарая.

Аба, эжынгээ юрooлые

Улам саашань дэлгэрyyлэе,

Уран бэлиг тyхooжэ,

Ута наhа юрooе.

Жэргэмэлэй жэнгирээндэ

Жаргалантаяа тахижа,

Жама ёhоор дууряажа,

Жэгтэй гоёор найрлая.

*           *           *

ЖАРГАЛАНТЫМНАЙ МАГТААЛ

Yргэн тэнюун Тyгнын

Yнгын сэсэгтэй талын дунда

Yндэр толгой Жаргалантамнай

Yеын yедэ Тyгнooрхинэй

Yлзы хутаг yршooжэ,

Yнэн сагаан сэдьхэлээрээ

Yринэрээ дахуулан тахидаг

Эжы абанараймнай обоо лэ.

Хоридойн олон yринэрэй

Хамтаран тахин найрладаг,

Хyyетэ зургаан yзэгые

Хэшэеэл болгон уншадаг

- Ум маани Бадмээ хум,

Ум маани Бадмээ хум,

Ум маани Бадмээ хум, -

Уншажал ябаhан тарниин лэ.

Yеын yедэ Тyгнooрхин

Олонойнгоо обоо Жаргалантые

Yндэр дээрэ сэгнэжэ,

Алтан зургаан yзэгэй адисаар

Арьяа-Бааладаа мyргэжэ,

Бурхан-Багшадаа шyтэжэ,

Батанай-Харганын омогтон

Булта жаргалтай ябаял!

Yнгэтэ юртэмсын байдалда

Элдэб yзэсхэлэн тодордог

Боди сагаан сэдьхэлээрээ

Бурхан багшадаа зальбаржа,

Арбан сагаан буянгые

Арад зондоо, аша yринэртoo юрooел!

Абынгаа тоонто Жаргалантые

Yнэн сэдьхэлээрээ тахиял!

*            *            *

НОМТО ШЭБЭР ТООНТОМНИ

Нарихан хyдын шэмэг

Номто шэбэр тоонтомни

Намдаа ходо hанагдажа,

Нангин дуран татана.

Наран зулын элшэдэ

Набша сэсэгyyд намилзаад,

Налгай эжым hанагдана,

Нангин дурым татана.

Нажар зунай yдэшэ

Наhан залуу хаhада

Набша сэсэгyyдэй анхилаанда

Наадаhанаа hаныша.

Наhанайм ганса инагни

Номто шэбэрнай hайхан лэ.

Нангин дураяа олоhон

Налгай тоонто нютагнай.

*            *            *

ТYГНЭ ТООНТО НЮТАГНИ

Тyгнын талада нэмжыжэ,

Тyгнэ тоонто нютагни

Тyрэлхидым hануулна,

Тyyхыень элирyyлнэ.

Тyгнэ тоонто нютагта

Танилсаhанаа hанажа,

Тааруу yгэеэ ойлголсолдожо,

Тангил гансам гээ hэм.

Тэрэ yемнай yнгэрooш hаа,

Тyгнэ тоонтомнай мартагдахагyй,

Тyгнын талын сэсэгyyдтэл,

Танил дуран дундархагyй.

Тэнгэриин дуhал ундалжа,

Тyгнын дайда ногоордог,

Танай дуран hайхан

Тэбхэр наhанайм шэмэг.

*           *           *

ХОШУУН-УЗУУР ТООНТОМНАЙ

Хойтохон Улаанай эбэртэ

Хошуун-Узуур тоонтомнай

Хододоол мандал hанагдадаг

Холшор наhанайм нютаг.

Хабарай, зунай yедэ

Хyхын донгодоон гоёл даа.

Хyбyyд, басагад залуушуулай

Хyхин найрлахань гоёл даа.

Харяад нютагаа ерэхэдэм,

Хyгшэн эжым энхэрхэ.

Хододоол hайхан байдаг

Хyдэржэhэнooш мартадаггyйби.

Хошуун-Узуур тоонтоёо

Хэзээдэш мартахын аргагyй,

Холшор наhанай дурые

Холодуулхан аргагyй.

Хуби заяанайнгаа ашаар

Хоюулан жаргажа,

Хyдэр yри yхибyyдээ

Харахадажа баясая.

 

ГYН ДАЙДЫН БАЯЛИГ

Газар дайдын сэсэгyyд

Гол талын баялиг лэ,

Ганса хyнэй yйлэ

Гэрлэхэ yйлэ заяан лэ.

Гyн дайдын баялиг

Газарай ургамалнууд

Гарбалта хyнэй баялиг

Нарhан балшархан yхибyyднай.

Газар дайдада тyрэhэмнай

Гэгээн огторгойн буян лэ,

Ганса инагаа олохомнай

Газар дэлхэйн жама ёhо.

Гарбалайнгаа тоонто нютагта

Гараа барисалдан сэдьхэлээрээ

Гуниглангyй жаргаял.

*            *           *

ТYГНЭ ТООНТО НЮТАГНИ

Тyгнын талада нэмжыжэ,

Тyгнэ тоонто нютагни

Тyрэлхидым hануулна,

Тyyхыень элирyyлнэ.

Тyгнэ тоонто нютагтаа

Танилсаhанаа hанажа,

Тааруу yгэеэ ойлголсолдожо,

Тангил гансам гээ hэм.

Тэрэ yемнай yнгэрooш hаа,

Тyгнэ тоонтомнай мартагдахагyй,

Тyгнын талын сэсэгyyдтэл

Танил дуран дундархагyй.

Тэнгэриин дуhал дуhалжа,

Тyгнын дайда ногоордог,

Танай дуран hайхан

Тэбхэр наhанайм шэмэг.

*            *            *

ХYБYYН ТYРЭHЭН YЙЛЭМНИ

Hyрэг олон адуун соо

Хyлэг морин гансаардадаг,

Хyсэтэ Хyбyyн-Баатартаа

Хазаарлуулха yйлын гy?

Хyбyyн тyрэhэн yйлэмни

Ханилааша yгы гансаардадаг.

Хани олон нyхэд соо

Ханилаашамни аляахамши

Холын yндэр одондол

Холошог байгааш hаа,

Харахан нюдэнэйш ялалзаа hаа,

Халуун сэдьхэлни ойлгохол байха.

Ханилан жаргаха yйлэеэ

Хоюулаа олохол байхабди.

Хуби заяан гээшэмнай

Холшор наhандамнай yзэгдэг лэ.

*            *            *

ЗАНДИН ТООНТОМНАЙ

Зандин, Зандин тоонтомнай

Замбиин hайхан бумхан лэ.

Залуу наhаяа hанахадам,

Заяалан дурлаhам hанагдана.

Заяанаймнай эдир наhан

Замыемнай олуулаа.

Зандин, Зандин тоонтодоо

Жаргаха yйлэмнай байгаа гy?

Зонойнгоо хэрэгтэ урагшатай

Зориг тyгэлдэр ябаа hэмди.

Зандин, Зандин тоонтомнай

Замбиин hайхан бумхан лэ.

Залуу наhан yнгэрooш hаа,

Зандин, Зандин тоонтодоо

Зорёод ерэхэ сэдьхэл

Заагyйл байхал юм байна.

*           *           *

ХАРА ШУГЫ НЮТАГТАЙ HЭМ

Хара шугы бургааhан

Hэбшээн hалхинда нахилзана,

Хойшонь гэдэргээ hанахадам,

Холшор наhам hанагдана.

Холшор залуу наhанайм

Хара шугы тоонтомнай

Хэды hайханаар hанагдадаг бэ,

Хэзээдэш мартагдадаггyй.

Хooрхэн балшар yринэртoo

Хара шугы тоонтомнай

Хyгшэн абынш нютаг гэжэ

Хэлэхэл тyyхэ болоол даа.

Хара шугын бургааhан

Hэбшээн hалхинда нахилзана,

Хабарай арюун сэнгэлигтэ

Хyхы шубуун донгодоно.

*            *            *

НУУРМАЙМ, НУУРМАЙМ ПАНАГДАНА

Нуурмайн элhэн харгыда

Набтархан хээрэм хyлэрhэн шэнги

Наадаhан тоонто Нуурмаймнай

Наhан соом мартагдахагyйл.

Нуурмайн голой сэсэгyyдэй

Намилзахань гоёл байна.

Наадан инаглаhан шамайгаа

Нангин дураараа hананам.

Наhанайм yнгэрhэн тоонто

Нуурмай, Нуурмаймнай hайхан лэ.

Наhанаймнай зyргэ харгыхан

Налгай hайханаар hанагдана.

Налгай аба, эжым юрooл

Нангин хэды hайхан бэ,

Набша сэсэгyyдэй анхилаанда

Нуурмайм, Нуурмайм hанагдадаг.

*            *            *

СУУЛГАМНАЙ

Сyн сэржэмтэй Хyрхэ хаан

Сэлгеэхэн Тyгнын шэмэг лэ.

Суулга тоонто нютагнай

Сулхарын голой шэмэг лэ.

Саран хyхын донгодоон

Сулхарын дайдын аянга

Сасуутан нyхэд хyхюутэй

Суулга hайхан тоонтодоо.

Сэсэг набшын hалбархада,

Суулга тоонтомнай арюухан.

Сагай hайханда hалбаржа,

Сагаан эдеэгээ дэлгэдэг.

Сэдьхэлээр hайхан эжынгээ

Сэбэр захяа бy мартыш

Самаряан ажалдаа урагшаа

Сугтаа эбтэй дабшаял.

*            *            *

БЭЛШЭР ТООНТО НЮТАГНАЙ

Бэлшэр, Бэлшэр гэлсэгшэлта,

Багаханайм тоонто нютаг юм.

Булангиртан урдаhан Сулхарынгаа

Баруунхан эрьеын шэмэг hэн.

Баглаахан сэсэгyyдээр бyрхooнхэй

Баянхан шэмэгтэй нютаг hэн.

Баяр жаргал юрooлтэй

Баабайм тоонто нютаг hэн.

Бургаастайхан тоонто Бэлшэртээ

Бууралхан эжымнай хyлеэгшэ hэн.

Буян hэшхэл дууряажа,

Байдалаймнай зам сэхэлдэг hэн.

Балшар наhандаа дэбжэhэн

Бэлшэр тоонто нютагнай

Багахан наhым hануулна,

Буян хэшэг дэлгэнэ.

*            *            *

ЯМБАЛЖА ЖАРГАЯ

Ябадалтайхан хээрэ морёороо

Янгаажин дабаагаа дабуулжа,

Яаралтай шамдаа ерэхэдэм,

Яаагааш hайхан гээшэбэ.                  -

Ягаахан сэсэгyyд намилзана,

Яаруу hалхинай hэбшээндэ

Ямар hайхан бэ нарhахан,

Ябыш гэhэндэл шэбэнэнэ.

Ябатайхан инагшни

Яаралтай хyлеэнэ гэhэн шэнги,

Янгаажинай нарhахан

Яагаа гоёор нахилзанам.

Ябадал, байдал хэрэгтэй

Ямбалуулан нэгэдyyлэе.

Ямбатай, гуримтай хуримаа

Ямбалжа жаргая.

*            *            *

ЭБТЭЙ, ЖАРГАЛТАЙ ЯБАГТЫ

Уула майлын оройгоор

Улаан наран бултайжа,

Уужам дэлхэй гэрэлтyyлнэ,

Алтан гургалдай жэргэнэ.

Ямар hайхам даа

Мyнхэ зула нарамнай!

Ямар hайхам даа

Байгаалиин байдал!

Yyлэгyйхэн тэнгэриин

Yндэр майхан сэнхирхэн

Yргэн дэлхэйн талмайда

Yнгын сэсэгyyд hайхан лэ.

Энэ hайхан юртэмсэдээ

Эбтэй, жаргалтай ябахые

Эдир yринэртэй юрooе,

Эрэлхэг зориг дуурайя.

*            *            *

НАМДАА ШИМНИ НАЙДААРАЙ

Нангин тоонто нютагтам

Нажар дулаанда намаалдаг,

Намаата модод нахилзана,

Набша сэсэгyyд hалбарна.

Налгай hайханаар намилзадаг

Найдаашам шамайгаа hананам.

Нариихан урихан аянгаар

Нахилзан дуулахадаш hайшаанам.

Налгай урихан нюдэнэйш

Нангин хараа харахадаа,

Найданам шамдаа, инагни,

Наhанайм жаргал гэнэлби.

Нангин тоонто нютагтаа

Найдаашам жаргахалди.

Намдаа шимни найдаарай,

Налгай илдамаар таалаарай.

*           *            *

МИНИИ НЮТАГ

Баруун Харганын yринэрэй

Байдал тэнюун амгалан.

Балта тоонто нютагнай

Байгаалиин нэгэ бумхан лэ.

Баян yндэрэй шэмэг

Буусахан тоонто Балтамнай

Булжамуур шубуухайн жэргэнээн

Бултанай баялиг аялга.

Буусахан тоонто yлгымнай

Баглаа сэсэгээр анхилдаг,

Балтаяа бусажа ерэхэдэм,

Балшархан наhам hанагдадаг.

Буян хэшэгэй юрooл

Буурал абамни юрooгoo hэн.

Балта тоонто нютагтаа

Бардам hуугаарайгты гээ hэн.

*            *            *

OOНИН БУЛАГ ТООНТОМНАЙ

Yргэн Тyгнын адагай

Ooнин булаг тоонтомнай

Эжы, абым юрoohэн

Эхэ нютаг yлгымнай.

Эжынгээ захяа мартадаггyйб,

Элбэр шэбээтэдэ hyзэдэгби.

Энээхэн наhанайнгаа жаргалые

Yзэхэл yйлэ гээшэ ааб даа.

Гyлмэр наhандаа ябахадаа,

Гэр шулуунда гаража,

Гоё дайдаяа шэртэхэдэ,

Гайхалтай hайхан байгша бэлэй.

Байгаалиин сагай hайханда

Булжамуурай жэргээндэ

Баян тоонто Ooниигoo

Бодолдоол hанажа ябадагби.

*           *           *

ХОХЮУРТА БУЛАГ ТООНТОМНАЙ

Хyндын олон булагуудай

Хохюурта булаг тоонтомнай

Хододоо намдаа hанагдадаг,

Холшор наhыем hануулдаг.

Хyгшэн абымнай тоонто

Хyхэ ногооной yедэ

Хyхы шубууд донгододог,

Хада майла сэсэглэдэг.

Хyдooгэй hайхан анхилаан

Харахан зyрхэнэйм шэмэг,

Хyгшэн эжым заабари

Хэзээдэ мартагдахагyй юрooл.

Хабтагай дэлхэйн yргэншье hаа,

Хохюурта булагнай hайхан лэ.

Хyллэжэ наадаhан тоонтоhоо

Hайхан нютаг yгыл хаш.

*            *            *

ЗАХЯА ДУУН

Yyргэ харгын бэлшээреэр

Жороо хээрэ морёороо

Зорин шамдаа ерэжэ,

Золгожо найрлагшаhайб.

Залуу эдирэйнгээ омогто

Зyргэ харгыгаа алдаа hааш,

Зол жаргалшни буруудахал,

Золгоошом ойлгоорой.

Залуу yетэн олоншье hаа,

Жаргаха инагшни нэгэл байха,

Зоной дунда нахилзаад,

Урин hайханаар yзэгдэхэл байха.

Шэмэрхyy yйлын yндэhые

Ойлгон хадууха холо бодол

Харахан зyрхэнэйш оёорhоо

Hанагдахал байха аабза.

*            *            *

ЭЖЫМ СЭДЬХЭЛ HАЙХАН ДАА

Yyлэгyйхэн тэнгэриин

Yндэр майхан hайхан даа,

Эльгэн дээрэ yргэhэн

Эжым сэдьхэл hайхан даа.

Улаан наран, Мyнхэ зулаhаа

Ургы сэсэг hалбардаг.

Эжы, абын эхи табилгаар

Аша, зээнэр yдэдэг.

Алтан наратай юртэмсын байдал

Арадай баялиг hайхан даа,

Альган дээрэ yргэhэн

Абым сэдьхэл hайхан даа.

Наран, Наран, Нарамнай,

Набша сэсэг hалбардаг.

Налгай Абаhаа эхитэй

Нангин yринэрнай yдэг лэ.

*           *           *

ЭНХЭРХЭДЭЖЭ ГАМНААРАЙ

Хотогор борым тyргэниие

Хададанш yзэбэл алдуугyй,

Хоёр зyрхэнэй дурые

Холодуулжа болохогyй.

Эмниг борым тyргэниие

Эрьедэнш yзэбэл алдуугyй,

Эреэн зyрхэнэй дурые

Эльбэлжэ болохогyй.

Иимэл даа, жама ёhо,

Иимэл даа, инаг дуран,

Yнгэрyyлжэ болохогyй,

Yнжэгэн сагтань найрлуулха.

Эрын эрдэни мориёо

Энхэрхэдэжэ гамнаарай,

Эжэл нyхэрэйнгoo дурые

Энхэрхэдэжэ гамнаарай.

*           *           *

УЛААЛЗАЙ

Улаалзай, Улаалзай, Улаалзайхан,

Уужам нютагтам ургадаг,

Yнгын сэсэгyyдэй дундахана

Улаан таша улаалзай.

Дабталга:

Хэды hайхан бэ улаалзай,

Эдеэнэй шэмэг хибhэхэниинь,

Элдин нютагаймнай шэмэ

Улаан таша улаалзай.

Хyнды, майлада ургадаг

Хyри улаан улаалзай

Хибhэлхэдэжэ урматай

Хоол эдеэниинь баялиг лэ.

Дабталга:

*            *           *

HАЙХАН ДУРАН, ХАЛУУН ДУРАН

Хагсуу hалхин yнгэржэ,

Хабарнай эрьен ерэжэ,

Хyдoo тала дайдамнай

Хooрхэн хараасгаймнай бусажа...

Холын, дyтын харгыгаар

Хойшо, урагшамнай yдэшэхэл,

Ханил гансамни холодонгyй

Хyрooд ерээрэй намхандаа.

Халуун зyрхэнэй баярые

Холшор наhанай дурые

Хyндэлэн угтаял хоюулаа,

Ханилаашам, найданам шамхандаа.

Хэды hайхан бэ халуун дуран,

Халуун дуран, халуун дуран.

Hаатагyй хyрooд ерэдэг

Hайхан дуран, халуун дуран.

*           *            *

ЭНЭЭХЭН YЙЛЫМНАЙ ЖАРГАЛ

Хyдoo тала дайдымнай

Хyхэ ногоон хyнжэлынь

Хэды hайхан зooлэн бэ,

Хэзээдэ урихан ногоороод.

Залуу эдир ябахада,

Зориг, жаргал ехэл даа,

Нyхэсooд, ханилаад ябаха

Залуу нyхэд жаргалтай.

Хабтагай тоонтынгоо баялиг дээрэ

Хамта баяртай, золтой,

Холшор наhанайнгаа жаргалые

Хонгёо дуугаараа дуулая.

Иимэл даа, эрдэни жаргал,

Эдир наhанаймнай жаргал.

Эжы, абымнай юрoohэн

Энээхэн yйлымнай жаргал.

 

ЭЖЭЛ ГАНСАМНИ ШАМТАЙГАА

Хyхэ номин байгаалиин

Халуун мyнхэ зула

Холодоод эрьехэл халуун наран,

Халхалхын арга байдаггyй.

Холшор наhанай халуун дурые

Хорихо арга байдаггyй,

Хyн тyрэлтэнэй жама ёhо

Хyрooд ерэдэг халуун дуран.

Халуун наранай элшэ

Хyдoo дайдые hэргээжэ,

Хонгёо hайханаар жэргэнэ

Хyдoo талын Булжамуур.

Иимэл hайхан сагта

Эжэл гансамни шамтайгаа

Эльгэ зyрхэнэйнгoo сохилоор

Эбтэй инаглан hууял даа.

*            *            *

ХОРТЫН-ХОШУН ТООНТОМНАЙ

Хортын-Хошун, Хортын-Хошун,

Хортын-Хошун тоонтомнай

Хёлгын hайхан эрьедэ

Хyгшэн абымни тоонто hэн.

Харьялаа Хёлгын шааяанда

Хyлэг агтынгаа ульгамда

Хyхюун солбон наhандаа

Хyгшэн абынгаа юрooлooр.

Хyсэл зоригтой ябаhанаа

Ханилаашам бy мартаарай,

Хортын-Хошун тоонтоhоо

Хуби заяамнай дулдыданхай.

Хабтагай Тyгнын адагай

Хортын-Хошунайнгаа аршалгаар

Хyгшэн абынгаа юрooлooр

Хубитай, заяатай ябаял даа.

*           *           *

НАНДИ ТООНТО YЛГЫДOO

Налгай эжы, абынгаа

Нанди тоонто бy мартаарай,

Намарай hайхан yедэ

Наhанайнгаа зyргэ харгыгаар.

Намхалзаhанаа бy мартаарай,

Наhамнайш yнгэрхэл,

Нангин дуран дундархагyйл

Нангин тоонто yлгыдoo.

Наhанайнгаа жаргал эдлэжэ,

Нангин дуранай охёор

Налгайхан yринэртoo

Наhанайн yйлэ олуулая.

Нанди, Нанди, Нандимнай

Набша намаатай тоонтомнай

Налгай абымнай yлгыхэн,

Наhанаймнай жаргалай эхин.

*            *            *

ТАРЯАН ТООНТО YЛГЫМНАЙ

Тyгнын адагай талмайхан

Таряан тоонто нютагтаа

Тyргэн хээрэ хyлэгooрoo

Табилуулhанаа hаныша.

Тyхэреэн энэ юртэмсынгoo

Таряан тоонто тухайгаа

Тyyхынь абынгаа хooрэhые

Тодоруулан дамжуулаарай.

Тyргэн урдалтай Хёлгомнай

Тойрон урдаhаар урдадаг,

Тyрэл абынгаа юрooлooр

Тэнюун жаргал буурайя.

Танил гансам найдаарай (ойлгоорой)

Таряан тоонто улгымнай,

Танай, манай баялиг

Тyрэлхидэймнай буусахан.

*            *            *

ХЁЛГОМНАЙ

Хyрьhэтэ алтан дэлхэй дээгyyр

Хyндэлэн урдаа Хёлгомнай.

Хабтагай Тyгнын адагые

Хотирон урдаа Хёлгомнай.

Холшор залуу ябахада,

Хани нyхэд олон,

Харахан зyрхыtм эзэлhэн

Хyлгyyлдэг хyнэй ганса.

Хyхын хонгёо аялга

Хёлгын дайда сууряатуулдаг,

Ханилhан ганса инагни

Минии зyрхэ доhолуулдаг.

Иимэл даа Хёлгомнай,

Харьялан урдаа Хёлгомнай,

Хоюуланаймнай хуби заяа дууряаhан

Хёлго, Хёлго, Хёлгомнай.

       *

ТОЙРОН ГАРАХЫН АРГАГYЙ

Уула, майла, талынгаа

Ундан аршаанай hайханда

Ундалха дурам хyрэжэ,

Амасан байхадам hайхан лэ.

Yеын нyхэдэй дундахана

Yелээшэм хонгёохоноор дуулахадаш,

Hанаа сэдьхэлдэм hайхан лэ,

Hэрюулбэл гy минии дурые.

Иимэл даа, yнгэтэ юртэмсэ,

Баялиг аршааниинь дууhашагyй.

Байдалаймнай эрдэни

Барагдашагyй аршаан адис лэ.

Иимэл даа, залуу наhан -

Эдир наhанай инаг дуран

Тойрон гарахын аргагyй,

Танай, манай дуран мyнхэ.

*            *            *

АЛТАША, АЛТАША, АЛТАШАМНАЙ

Уужам сагаахан Тyгнын адагай

Аршаан адистай Хёлгын эрьеые

Алташа тоонтомнай шэмэглэн,

Айдархан наhыем hануулна.

Алташа, Алташа, Алташамнай

Олониие нэгэдyyлhэн тоонто лэ,

Алтан дэлхэйн бумхан лэ,

Абымни тоонто yлгыхэн лэ.

Алташа hайхан тоонтодоо

Айдархан наhандаа ябахадамнай,

Аляа дуран манаhаар

Алаг зyрхыемнай доhолуулдаг.

Yйлэ, заяамнай байхал аабза,

Алташа hайхан тоонтодо

Инаг дуранай охёор

Аза талаантай hуухалди.

*           *           *

ТYГНЭ ГОЛНАЙ

Хyрьhэтэ алтан дэлхэй дээгyyр

Хyндэлэн урдаhаар Тyгнэмнай

Харьялан урдаhан Хёлгодоо

Хyсэ шадалаа нэгэдyyлэн.

Хада, гyбэй тойрон,

Харьялан урдаа Байгалдаа

Хадын yндэр Сарьдагуудhаа

Харьялан урдаhан горход.

Холо, дyтэ гэнгyй

Ходол Байгалдаа шуумайhаар

Хyдэр Байгал аршаандаа

Хyрooд ерэхэнь гайхалтай.

Тyгнэ голнай тyрэлoo олоhондол,

Тyyхын эрдэни Байгалдаа

Хyдoo талаяа дабаhаар

Хyрooд ерэхэнь гайхалтай.

*           *           *

АБЫМНИ ТООНТО

Сэсэг набшаар анхилhан

Сохой тоонто yлгыдoo

Сасуутан нyхэд хyхюутэй

Солгёон дуугаа дуулан магтаа.

Саран хyхын хонгёо аялга

Сохой тоонтыем зэдэлyyлдэг hэн.

Сасуутан нyхэдэй хонгёо аялга

Сэдьхэл, зyрхыем хyлгooдэг hэн.

Сагай хyлгooн hэлгээн соогуур

Сохой тоонтоёо бy мартаарай.

Сэдьхэл шамдаа найдаhыем

Шэнэлээшэм бy мартаарай.

Иимэл hайхан даа

Абымни тоонто,

Иимэл hайхан даа

Инаг дуран.

*            *            •

АШАТА ХYНЭЙ ЖАМА ЁHО

Уужам Тyгнын талада

Арюун зундаа наадаhан,

Абымни тоонто Партанай

Анханайн тyyхэ бy мартаарай.

Аляа хyхын дуунай аялгые

Айдар гансам бy мартаарай,

Абынгаа юрooл бэелyyлхэ

Ашата хyнэй жама ёhо.

Партан, Партан, Партандаа

Абамни ганзадам хyргoo hэн,

Эжымни сагаан сэдьхэлээрээ

Эдир бэеымнай олуулаа hэн.

Эсэгынгээ элдин тоонто

Эльгэндээ хадуужа ябаарай,

Энээхэн наhанаймнай жама ёhые

Аша, зээнэр, бy мартаарайгты.

*           *           *

YЙЛЭМНАЙ БАЙХА БЭШЭ ГY?

Hyрэг адуунайм эрхимхэн

Хазаар углан hургаха

Хyлэг морин байхал даа

Хyнэй хyбyyнэй эрдэни.

Хyхюун илдам yетэн соо

Харахан зyрхэндэш тааруухан

Холшор наhанаймни инаг

Харахан нюдooрoo эмнис гээд,

Хажуудаш ябан зугаалжа,

Арбан хургыш адхажа,

Илдам гансашни биб гэhэндэл

Аянгалан, хатаран зугаална.

Эрдэни хyлэгyyдээ унаад,

Уужам тоонто нютагтаа

Унтараашам жаргаха

Yйлэмнай байха бэшэ гy?

*            *            *

ХАНИЛААШАHААМ ИЛДАМ ХЭН БАЙХАБ?

Алтанхан дэлхэйн баялиг соо

Эрдэниhээ yлyy юун байхаб,

Илдам нyхэд олоншье hаань,

Ушараашаhаам илдам хэн байхаб?

Хyрьhэтэ дэлхэйн баялиг соо

Хyлэгhooм бэшэ эрдэни yгыл.

Хайрата нyхэд олоншье hаань,

Ханилаашаhаам илдам хэн байхаб?

Замбуулин дэлхэйн баялиг соо

Занданhаа hайхан юун байхаб,

Залуу нyхэд олоншье hаань,

Золгоhонhоом илдам хэн байхаб?

*            *            *

YНЖЭГЭН ДУРЫЕШНИ ТААБАЛБИ

Yнгын голой yргэндэ

Унагша морим таршална,

Инаглан зугаалха yедoo

Yнжэгэн дурыешни таабалби.

Хойто голой yргэндэ

Хyлэг морим таршална,

Ханилаад зугаалха yедoo

Холшор дурыешни таабалби.

Сэлэнгын голой yргэндэ

Сабидар морим таршална,

Шэнэлээд зугаалха yедoo

Сэдьхэл дурыешни таабалби.

Иимэл даа, юртэмсын байдал,

Yргэн баян дайдамнай.

Иимэл даа, ушарха гээшэ,

Yйлын дуран таhаршагyй.

*            *            *

ИНАГ НYХЭРЭЙ ДУРАН

Уулын yндэр модондо

Уянгалдаг хyхы донгодоно.

Yетэн нyхэд хyхюутэй,

Yyрэй сайтар хатарна.

Энээхэн нyхэдэй yйлэ

Эжы, абаhаа дулдыдадаг.

Инаг нyхэрэй дуран

Yнэн сэдьхэлhээ дулдыдадаг.

Хадын yндэр модондо

Хyхы шубуун донгодоно,

Хани нyхэд хyхюутэй,

Хатарай наадан зугаатай.

Хайрата нyхэдэй yйлэ

Аба, эжыhээ дулдыдадаг,

Инаг нyхэрэй дуран

Yнэн сэдьхэлhээ дулдыдадаг.

*           *           *

ЭРДЭНИ МYНХЭ САЯАМНАЙ

Сэлгеэхэн дайдын шэмэг

Саяан yндэр ууламнай

Саадахи тyyхэнь ушартай

Сагаан сэдьхэлэй шанартай.

Саяан yндэр ууламнай

Сэбэр hайхан аршаантай,

Сахюур хатуу баялигтай

Сэлгеэхэн Буряадай шэмэг лэ.              

Харыт hайхан Саяанаа,

Хабсагай мундаргань гоё гээшэнь,

Хаанаhаанш харахадам дулаахан

Хангай hайхан Саяамнай.

Энэл даа, Саяамнай,

Эрдэни мyнхэ Саяамнай,

Эсэгымнай тоонтын баялиг,

Yндэр мундаргатай Саяамнай.

*           *           *

ЭЖЫ, АБАДАА

Yнгэтэ юртэмсын баялиг

Алтан шара нарамнай

Yритэ хyнэй эрдэни

Эжы аба хоёрнай.

Алтан шара наранhаа

Арюун дайда hалбардаг,

Аба, эжын ашаар

Yри yхибyyд yрэжэдэг.

Эжымни, ойлгыш, эжымни,

Энээхэн наhанайм эрдэни.

Энхэржэ yргэhэн ашыешни

Эльгэ зyрхooрoo харюулхаб.

Абамни, ойлгыш, абамни,

Айдархан наhанайм эрдэни.

Арадаа yргэhэн ашыешни

Арюухан уянаар харюулхаб.

*            *            *

АХА, ДYYНЭР БАЯРТАЙ

Тyмэн жэлэй тyyхэтэй

Тyхэреэн эрдэни юртэмсын

Тyрэл тоонто Тyгнэмнай

Тyyхын нэгэ hалаа лэ.

Аба, эжынгээ ашаар

Атар баян Тyгнэдoo

Амар жаргажа hуунамди,

Аха, дyyнэр баяртай.

Тyрэл Тyгнэ тоонтодоо

Замайм харгы зурыгаад,

Залуу hайхан нyхэдooрoo

Золой зyргooр зориё.

Арюун энэ дайдадаа

Нангин тоонто нютагтаа

Аба, эжыгээ урмашуулан,

Эбтэй,эетэй hууял даа.

*           *              *

ХАЙРАТА ЭРДЭНИ - ДYYНЭРНАЙ

Энээхэн наhанаймнай эрдэни -

Эжы аба хоёрнай.

Угаа yргэлжэлyyлхэ эрдэни -

Аха, дyy хоёрнай.

Ахань дyyнэрээ hанадаг,

Абынгаа захяа бэелyyлхэеэ

Зоной дунда hайханаар

Золтой ябахыень дууряадаг

Хайрата эрдэни дyyнэрээ

Ходол hанан хyлеэнэм,

Хyрooд ахадаа ерээ hаань,

Хамта баярлан уяржа,

Хойто урда байдалаа

Хooрэлдэн зугаалжа баяртай

Эжы, абынгаа нэрые

Омогтой, солотой yргэел.

*            *            *

ХАЙРАТА YРИНЭРНАЙ ЖАРГАХА

Хyрьhэтэ алтан дэлхэй дээрэ

Хабар, намар эрьедэг,

Хyн тyрэлтэнэй уялга

Харюуень эсэгынгээ дyyргэхэ.

Эрдэни уялга, тангариг

Энээхэн наhанаймнай дэмбэрэл.

Эдир залуу yринэртoo

Эльгэлэн ойлгуулха уялга.

Хабар, намар эрьежэ,

Хангай дайдамнай мyнхэ

Хyн тyрэлтэнэй наhан

Хэзээдэ yнгэрэн ошодог.

Энээхэн наhан соогоо

Эбтэйхэн байдалаа баряа hаа,

Хойшоо харгымнай уужамхан

Хайража yринэрнай жаргаха.

*            *            *

ЭДИР ЯБАHАН БЭЕМНАЙ

Yдэр, hyниин yнгэрooндэ

Эрьедэг юртэмсын байдалда

Элин ниидэдэг шубуудта

Эрье дабааншье байдаггyй.

Энээхэн ябаhан бэемнай

Эжы, абын хyyеэнhээ

Эбтэй, эетэй ябахамнай

Эжэл нyхэдhoo дулдыдадаг.

Yбэл, зунай yнгэрooндэ

Эрьедэг юртэмсын байдалда

Агаарта ниидэдэг шубуудта

Эгсэ хадануудшье hаадгyй.

Эдир ябаhан бэемнай

Эжы, абын хyсэнhoo

Эрдэмые шудалан дабаха

Эдир наhанаймнай зориг.

*            *            *

ЗАХЯА ДУУН

Залуу наhанай омогто

Заахандаа тyрэhэн тоонтынгоо

Зyргэ харгы бy мартаарай.

Зyгэй холодо ябааш hаа,

Намдаа хyрooд ерэхыеш

Найдан хyлеэн байналби.

Эдир наhанай омогто

Эжынгээ тyрэhэн тоонтые

Эльгэ зyрхэндoo hанаарай,

Эжэл гансаяа бy мартаарай.

Намдаа хyрooд ерэхыеш

Найдан хyлеэн байналби.

*            *            *

ЖАРГАХАЛ БАЙГААБДИ

Сэлмэг тэнгэриин мyшэд доро

Сэлгеэ yдэшэ hанан шамайгаа

Сээжэ зyрхэеэ доhолуулан,

Шэнэлээшэм шамаяа хyлеэнэб.

Хyрooд ерээ hааш хоюулаа

Хангай дайдын дэбхэр дээрэ

Харахан зyрхэеэ нэгэдyyлэн,

Хамта жаргахал байгаабди.

Огторгойн олон мyшэд доро

Зунай yдэшэ hанан шамайгаа

Золгон жаргаха найдалтай

Золгоошом шамайгаа хyлеэнэб.

Бусаад ерээ hааш хоюулаа

Байгаалиин hайхан дэбхэр дээрэ

Борохон зyрхэеэ нэгэдyyлэн,

Баярлан жаргахал байгаабди.

 

НАHАНАЙ ОШОЛГО

Нажарай hайхан yе

Намдуухан эрьен yнгэрнэ,

Наранай элшэ hуларжа,

Намарай ольhон ороно.

Наhанайнгаа зyргэ харгыгаар

Наадан yндыhэн тоонтодоо

Нангин замаар дабшажа,

Наhамнайш ошобол хэбэртэй.

Аянай шубууд бусадаг,

Аяглан, ганганан эрьедэг.

Эдир наhан эрьедэггyй,

Yелhэн гансам ойлгоорой.

Инагай дурые элирyyлhэн

Энээхэн наhандаа жаргая,

Эдир наhыемнай дууряаха

Yринэрнай байхал байха.

*           *           *

ЗАЯА ХУБИМНИ ИНАГХАН

Зэлэ татан ниидэhэн

Зунай yнгэрhые yзyyлhэн

Аянай шубуудай ганганаан

Анханайм дура hануулна.

Хyхэ ногоон сэсэгyyд -

Хада майлын шэмэг.

Хани нyхэднай баяртай

Хамта найрлан хyхюутэй.

Хэлыш, хyхы шубуухай,

Хада майлын баялигые

Хабтагай дайда тоонтодоо

Хамтаран жаргаха yйлыемнай.

Золтой жаргалтай байдалнай

Замбуулин дэлхэйн баялигhаа

Зоной дундуур зуралзаhан

Заяа хубимни инагхан.

 

ЭСЭГЭ ТЭНГЭРИМНАЙ

Yндэр дээрэ толорhон

Yнжэгэн дайдаяа шэртэhэн

Yбгэн эсэгэ тэнгэримнай

Yдэр, hyни мyнхэлта.

Yри зонтнай дайдадаа

Yнэржэн жаргалтай байдалтай,

Yнэн хэрэг бэелyyлэн,

Yе сагhаа буудалтай.

Yйлэ хубияа yзэхэдoo,

Yбгэн эсэгэеэ hанадагби,

Yнэн сэхээр зальбаржа,

Yйлэеэ аршалдагби.

Yнэржэhэн дайдынгаа зониие

Yйлыень олуулhан эсэгэмнай

Yндэр ажал хyдэлмэреэрээ

Урда ябахыень аршалыт.

*            *            *

Yргэн hайхан эхэ дэлхэймнай,

Yнжэгэн тоонто нютагнай,

Улаан наранай мyнхэ зулын элшээр

Yнгын сэсэг, ногоогоороо

Yргэн тала дайдаяа шэмэглэн,

Yндэртэй, набтартай хада ууладаш

Yнгын шубууд донгододог

Yнжэгэн hайхан дуугаараа

Эхэ дэлхэйгээ магтаарай.

Эльгэн дээрэнь таршалжа,

Энхэргэн арюухан дураяа

Эжэлhэн гансам гамнаарай.

Эхэ дэлхэйнгээ баянда

Эбтэй, эхитэй ябаял,

Эжы, абынгаа буянда

Эрхим байдал yзэел.

*           *            *

МYНХЭ ЗУЛА - НАРАН

Наран, Наран, Наран,

Энэл даа, Мyнхэ зуламнай!

Эхэ дэлхэйн дайдаяа

Энхэрэн элшээрээ торолуулжа,

Yнгын ургамал ургуулдаг

Улас зоной баялиг лэ.

Yнжэгэн байдалаймнай эхин

Урдаа хараха баялигнай

Наран, Наран, Наран,

Намжаа дэлхэйм зула,

Нангин hайхан Нарамнай

Манай, танай баялиг лэ.

Наран зулынгаа элшэдэ

Наадан хубияа ниилyyлжэ,

Найдамтай ганса амарагни

Налайжа тоонтодоо жаргая.

*           *            *

АГААР

Агаар, дайдын агаар,

Амисхал байдалаймнай агаар

Амитан бyхэнэй амидарха

Агаар дайдын агаар.

Агта бариха бэегyйхэн

Агаар дайдын агаар

Элшэлэн харахада хyхэрэн,

Эди шэдитэй агаар.

Эжынгээ хэбэлhээ гараhаар

Амилан агаараараа амилжа,

Алагхан зyрхэнэй сохилдог

Айдарлан хоюулаа ябадагбди.

Абынгаа тоонтын агаарые

Амилан ургаhанаа мартангyй,

Амарагни хоюулаа жаргалтай

Амгалан hууял даа тоонтодоо.