«Мой бизнес» гэһэн олзын хэрэг эрхилэлгын түбэй дэргэдэ аяншалгын, айлшадые угтан абалгын шэглэлээр ажаллаха хүсэлтэй фермернүүд, зошод будалнуудые баригшад болон  элдэб уран баримал болон элдэб зүйднүүдые бүтээдэг уран гартан гээд 14 наһанһаа дээшэ залуушуулые һургалгын Акселерационно программын һуралсал болоод үнгэрөө.

       Энэ түбэй шугамаар АНО «БАРС» ( захирал- Елена Ширибон) гэһэн эмхи ехэ ажал ябуулжа, дээрэ хэлэгдэһэн шэглэлээр үмсын хэрэг ябуулха зониие бэдэржэ, суглуулжа, тэдэниие бүридхэбэ. Орос гүрэнэй элдэб хотонуудһаа аяншалгын шэглэлээр һуралсал ябуулдаг дээдын мэргэжэлтэн-экспертнүүд уригдаа. Акселераторта хабаадагшад хубаарилжа, өөрынгөө шэглэлээр таарама экспертнүүдые шэлэжэ, хоёр һарын туршада һуралсал гараа.  Тэдээн тухай манай «Түрэл хүдөө нютаг»- «Село родное» гэһэн портал дээрэ бэшэжэ толилнобди. Хабаадагшад һуралсалай һүүлээр үмсын хэрэгэйнгэй түлэб бэлдэжэ, танилсуулан хамгаалба.

Аяар холын Ахын аймагай Сультим Базаров  «Эльбэдэн татадаг Аха» гэһэн экологическэ замай түлэбтэй танилсуулба. Энэ маршрут бүхыдөө 200 модо утатай. Тэрэнэй байгуулһан Саян Уула гэһэн үмсын хэрэг «Өөрлиг нютаг – Хойтогол аршаанта газар – Галта уулануудай хүнды – Жойгон аршаанта газар – Хүхэ ногоон нуур – Өөрлиг һуурин» гэһэн замаар аяншалга дурадхана.

- Жойгон нуур Тыва уласай дэбисхэр дээрэ оршодог. Тэндэ 30 гаран аршаангууд, домто шабарнууд болон аргалалгын ваннанууд байдаг. Тэдэниие хүн зохёогоо бэшэ, булта байгаалиин  гайхамшаг үзэгдэлнүүд гээшэ. Тываһаа аяншалагшад Жойгон ерэхэдээ, олон үдэр ябадаг, харин манай Аха нютагһаа дүтэхэнэ оршодог юм.  Хүн зон манай гүрэндэ галта ууланууд ( вулканууд) ганса Камчаткада байдаг гэжэ һанадаг. Манай Буряадай газарта нэгэ хэды галта нуурнууд бии юм гэжэ үсөөхэн лэ зон мэдэдэг, - гэжэ Сультим хөөрэнэ.

Сультим Нимаевич багша мэргэжэлтэй, түрэл Өөрлиг нютагтаа үнэн зүрхэнһөө дурлаһан хүн гээшэ. Сүлөө сагта үхибүүдые болон томошуулые дахуулаад, түрэл байгаалитай танилсуулан, тоонто нютагайнгаа үзэсхэлэнтэ һайхан байгаали аршалан хамгаалгын ажал ябуулдаг байгаа. Тииигэһээр холын Аха нютаг руу аяншалагшадшье ерэжэ эхилхэдэнь, хайшан гээд энээ руу ябаһан зониие Эхэ байгаалидаа энэрхы сэдьхэлтэйгээр хандуулхаб гэһэн асуудал нэн түрүүн нютаг зоной толгойдо ороол һааб даа.  Байгаалияа хамгаалха болон хүдөө нютагаа хүгжөөхэ, нютаг зоной байдал һайжаруулха, мүн өөһэдөөшье бага сага олзошье олохо хүсэлтэй байгаал ёһотой. Тиигэжэ аяншалгын замуудые зохёогоо.

- Манай аяншалгын замууд бүхыдөө экологиин талаар бодомжологдонхой. Бүхы эдеэ хоолоо пластик амһарта руу хэдэгбди, тэдэнээ тэндээ хаянгүй, досоон аршаан хээд, гэртээ бусадагбди. Нютагайнгаа хүдөө ажахы эрхилэгшэдһээ ариг сэбэр, бэедэ хорогүй эдеэ хоол худалдан абадагбди. Нобшо ноохой  хубаарилан суглуулдагбди. Оло дахин хэрэглэдэг амһарта, саарһан аршуулнуудые хэрэглэдэгбди. Тиигэжэ өөһэдынгөө хойно муухай нобшо ноохой үлөөнгүй ябадагбди. Тиигэжэ аяншалагшадые һурганабди, - гэжэ Сультим Нимаевич хөөрэбэ.

Акселераторай һуралсал гараһандаа Сультим Базаров ехэ урматай. Эхилжэ байһан сэдьхэлдээ таарама ажалынь мүнөө  саашанхи хүгжэлтын бүхы  арга боломжотой болоо.

- Зорилгото ямар ажал хэхэбиибди гэжэ тодоруулагдаа. Ахын аймагайнгаа захиргаантай суг ажал ябуулха, зошод буудалнууд болон айлшадай гэрнүүд гээд суг ажал ябуулха хэлсээнүүдые бэлдэгдэнэ. Һоёдуудай заншалта ажаһуудалай  жэнхэни байдал анхарал татаха, Ахын аймагай үмсын хүдөө ажахынууд, уран гартамнай элдэб гоё, гайхамшаг  дурасхаалай болон гар бэлэгүүдые бэлдэдэг. Һарлагай, орын мяхаар буйлуулһан тушенка гээд лэ аяншалагшадтаа дурадхаха, тэдэниие һонирхуулха юумэн олон бшуу, - гэжэ Сультим саашанхи түсэбөөрөө хубаалдана.

Мүнөө дээрээ ажал ябуулха хэрэгтэй нөөсэнүүд, аяншалагшадые шэрэхэ автоунаа, техникэ бии. Мүн лэ морин дээрэ ябадаг замууд  бүридхэгдэнхэй. Энэ зун түрүүшынхиеэ вертолет хэрэглэгдээ. Энэ аяншлалгын арга мүнгэ зөөриин шадалтай зонуудые һонирхуулхал байха. Тиимэ зон олдохол байха. Мүнөө дээрээ ерэхэ 2025 оной аяншалгын хаһын түсэб бэлдэгдэжэ байна. Манай Буряад ороной аяншалгын шэглэл ехэнхидээ зунайл сагта ажаллахаар бшуу. Тиимэһээ һуралсал ябуулһан экспертнууд ганса дулаан хаһада бэшэ, мүн бүхэли жэлэй туршада аяншалагшадай дура татахаар замуудые һанахыень дурадхаа. 

Ахын “Саяан Уула” гэһэн эмхи ганса «Эльбэдэн татадаг Аха» гэһэн аяншалгын түлэб ябуулдаг бэшэ, ондоо замуудые һанамжаланхай. Жэшээнь, «Гэсэрэй харгыгаар» амаралтын үдэрэй замууд болон эгээл үндэр хадын орой- Мүнхэ Һарьдаг руу өөдөө гаралга дурадхана. Дүтын түсэбүүд гэхэдэ, Хойтогол аршаанта газарые болбосон түхэлтэй болгохо ажал эрхилэгдэхэ. Үшөө олон олон түсэбүүдые урдаа табиһан залуу үмсын хэрэг эрхилэгшэдэй нэгэдэл амжалтатай ажаллаг лэ даа.

Гэрэл зурагууд Сультим Базаровай хубиин альбомһоо абтагдаба.

Цырегма Сампилова