Үбэр Байгалай хизаарта «Хорхог.Агын хониной мяхан-шулуун дээрэ.» гэһэн газар можын хоорондохи фестиваль  үнгэрөө. Энэ һайндэр «Нүүдэлшэн» гэһэн заншалта байдалай ажахын газар дээрэ эмхидхэгдээ.

 «Хорхог. Агын хониной мяхан шулуун дээрэ» – гэһэн хэмжээн  мүнөө жэл 13 мянганһаа дээшэ зониие суглуулаа.  Нүүдэлшэ арадай ажаһуудалай заншал,  заншалта эдеэ хоолой, заншалта ая хүгжэм нааданай болон талын һэбшээтэ агаарай суглуулбари гэбэл алдуугүй. Тус фестивальда Үбэр Байгалай хизаарай, Буряад оронһоо болон Монгол,Хитад гүрэнүүдһээ хамта дээрэ найман бүлэгүүд хабаадаба. Нютаг отогуудай заншалта оньһон нюусаар бүтээгдэһэн эгээл амтатай, эгээл эрхим эдеэнэй зүйлнүүдые шаналган энэ хэмжээнэй гол мүрысөөн болоно гээшэ. Шүүгшэдэй бүлэгэй түрүүлэгшэ Шойжид Тумуровагай хэлэһээр,  шүүгшэд тон анхаралтайгаар, харюусалгатайгаар шалгалтануудые үнгэргэхөөр бэлэн байгаа.

-  Нэн түрүүн,  эдеэ бэлдэхэ гурим хараада абтагдаха, хайшан гээд хониной мяхан эбдэгдэдэб гэжэ  шалгагдаха. Анхан сагта буряад монгол арад хониной яһа огтолон хухалжа,сабшажа байгаагүй, үеэрынь эбдэжэ бэлдэдэг байгаа. Энэ заншалта үйлэ гол шалгуур  болохо, - гээд шанга шүүгшэдэй түрүүлэгшэ тайлбарилба.

Тиигэжэ хабаадагшад хони зүб мүрөөр гаргажа, заншалта аргаар үбшэлэн, эбдэлгээр мүрысэбэ. Гэхэ зуура, эндэ гансал хорхог бэлдээгүй, мүн лэ бүхлеэр, шуһа, эреэлжэ, элдэб шүлэн болон бусад олон мяхан табагай зүйлнүүд үргэнөөр дэлгэгдээ. Эндэ мяхан табагай амбан эзэн – бууза баһал шанагдаба. 

Дулдаргын аймагые түлөөлэгшэ Цыцык Жамбалдоржиева аяар 15 янзын эдеэ бэлдэһэн байна.

-   Би тэбшэ соо хониной дотороор буузын мяха бэлдээб. Бидэ мяха гараараа хэршэдэгбди, тэрээн соогоо зүрхэ, уушха, бөөрэ  болон дотор өөхэ хэгдээд лэ, талхан соо орёогдодог, - гэжэ амтатайгаар тэрэ хөөрэжэ үгэбэ.

Фестивалиин гол хэмжээн- хорхог нютаг аймагууд ондо ондоогоор бүтээнэ гэлтэй.  Гүнзэгы түмэр амһарта соо халуун шатама шулуунууд хэгдээд, мяха, огородой эдеэ, дабһа гээд холисонуудые өөрынгөө дураар нэмэхэ. Буряад орониие энэ нааданда түлөөлжэ ерэһэн Василий Балданов хорхогой бүридэмэл эдеэнэй зүйлнүүдые ээлжэлэн һубарюулаад тогоо руу үйнэ.

- Заатагүй тогоогоо хабхаглаха хэрэгтэй, юундэб гэхэдэ, агаар газаашаа гараха ёһогүй. Уурал дээрээ боложо, шанагдана бшуу, - гэжэ Баргажанай бардам хонишон мэдээсэбэ. Энэ хүмнай эгээл залуу хабаадагша байгаа гээд онсололтой.

Хорхог бэлдэгдэжэ байха үедэ хүн зон элдэб  хэмжээнүүдтэ хабаадаха, буряадай заншалта дурасхаалай гар бэлэгүүдые худалдажа абаха аргатай байгаа. Эндэ Эрын гурбан нааданай нэгэн һур харбалга, һээр шаалган, шагай наадан гээд буряад угсаатанай заншалта тамирай мүрысөөнүүд эмхидхэгдээ. Тус хэмжээнэй шугамаар мүнөө жэл түрүүшынхиеэ Буряад үндэһэн эгээл эрхим хубсаһанай харалган үнгэрбэ.

«Хорхог» гэһэн үндэһэн эдеэнэй зүйл хадаа Үбэр Байгалай хизаарай һүлдэ тэмдэг боложо үгэнхэй. Ород гүрэнэй гастрономическа зураг руу  болон гүрэнэй аяншалгын зүйлнүүдэй эрхимүүдэй суглуулбари руу оруулагданхай гэжэ онсололтой. 

-  Жэл бүри энэ түсэлнай хүгжэжэл, үргэдхэгдэжэл байна, хабаадагшадай дүршэл ургажа, мэргэжэлынь дээшэлнэ. Урдахи жэлнүүдтэ хэгдэһэн дутуу дунданууд хараадаа абтагдадаг, - гэжэ «Нүүдэлшэн» гэһэн заншалта нэгэдэлэй эзэн Бато Цыренжапов тэмдэглэбэ.

Хогхогшье бэлэн боложо, илагшад элирүүлэгдээ. Харалганай гол шанда Дотор Монголой Шэнэхээн нютагые түлөөлэгшэ бүлэг хүртэбэ.