Санагын табан уула түүхэ домогтошье, шүлэг, дуундашье оронхой: Баатар-Хаан, Баруун уула, Ринчин-Хаан, Дасанай хойто уула, Һубарган. Энэ уулануудһаа гадна үшөө хэдэн уула, обоонууд бии юм.

Уряа урда сагһаа хойшо манай арад зон тойроод байһан байгаалингаа аша туһые һайн ойлгодог,өөһэдөөшье Эхэ байгаалингаа таһаршагүй хубибди гэжэ һайн мэдэдэг байгаа. Тиимэһээ газар уһандаа, аршаан голнуудтаа, хада уулануудтаа ехэ наринаар хандажа, хүндэлдэг байгаа. Иимэһээл элинсэг хулинсагнай уула обоонуудайнгаа эзэдые хүндэлжэ тахидаг болоһон байгаа ёһотой.

Санагын баруун урда һүр жабхаланта Баатар-Хаан мүнхэ ногоон хушануудараа хүхэрэн байдаг. Энэ ехэ ууламнай юhэн голые хүндэлэн  хаажа, Санага нютаг баян дэлгэр болорhон юм. Баатар хаание тахихадаа бэшэ уулануудhаа нэгел ондоохоноор тахидаг байна: гунан үхэрөөр болон загаhаар! Энэниинь иимэ ушартай. Баатар – хаанай эзэниинь  орд хүн юм.Аяар XVII зуун жэлhээ  маанадта хүрэжэ ерэhэн доог дурдая. Монгол Хитад хоерой хоорондохилын табхада, ород хасагууд харуулда байхаяа ерэhэн байна. Тэрэ үедэ яаршьеб гэнэ усалhаанэгэ хасаг наhан боложо, энэ уулын эзэн боложо  бодорhон түүхэтэй.Тахихадань зөөхэйгөө бүhэтэй эрэ хүн шанаха  ёhотой.Тахихадаа лааар тахидагшьеhаа, харын шажан  хүсэеэ буураагүй шанга зандаа.

Баатар –Хаан сэрэгэй хүн байhан туладаа албан сэрэгтэ ябаhан, дайн дажарта  мордоhон  хүбүүдээ хаража, hахижа байдаг. Сэрэгтээ мордохо  хүбүүд Баатар –Хаанда мүргөөд,шоройень абажа ябадаг.

Урдандаа энэ уулаяа тахяад лэ, доошоо буужа ехэ найр наада сарлаанай үргэн нугада үнгэргэдэг, эрын гурбан наадан  болодог  байгаа.

Нютагай баруун тээ Баруун ехэ уула зэнхынэ. Энэ ууламнай Хаан – Хураста гэжэ нэрэтэй. Эзэниинь  ехэ шанга түбэд Балдар, дүрбэн хүсэтэ баатарнуудта hахюуланхай. Тахилгада  зхэнэрнүүд гараха ёhогүй.

Санагын зүүн хойно Ринчин-Хаан уула тобойно. Урдандаа эндэ уг гарбалаа хүндэлжэ Буха-Ноён баабайгаа тахидаг байгаа.Захааинай баруун долонгууд бэшэ, мүн Байгалай баруугархи,урдуурхи буряад-монгол бүхы угсаатан Буха Ноён гарбалтайбди гэжэ тоолодог:

«Буян- Ноён баабаймнай,

Бүтэн-Хатан эжымнай…»- гэжэ хандадаг.

Ринчин –Хаанhаа шанха зүүн хойшоо Бухын hарьдаг оршодог. Холоhоо харахада, hарлаг буха хэсылдин хэбтэхэдэл, hүртэйгөөр харагдадаг. Буха –Ноён  алдалан унахадаа, энэ хүрэг болоhон түүхэтэй. Энэ обоое бөөгөөршье, ламааршье түнхэнөөрхин тахидаг.

Баһал хонгоодор элинсэг таабай Хотогойто Монголһо гаража ерэхэдээ, бухаяа асарһан байна. Тэрэ бухань Хүйлын хүхэ буха гэжэ домог түүхэдэ оронхой.

Наранай мандаха зүгтэ Гэлэн- Шэмбэ уула бэшэ уулануудһаа багахан аад, наруули, аятайханаар харагдадаг.Энэ уулаяа Дасанай хойто уула гэжэ нэрлэдэг. Будын шажанай дэлгэрхэдэ, Номтоголой үргэн талын Мүнгэн- Добуун дээрэ дасан бодхогдожо, Даша- Пүнсэглим хиид арамнайлагдажа, уулынгаа хормойгоор хэдэн субарга бодхоогдоһон, уулада гарахадаа гарааха харгыдаа табсагуудые хэжэ байгаа.

Зүүн урда зүгһѳѳмнай Һубарган ехэ ууламнай хаража байдаг. Эзэниинь эхэнэр Хатан-Баатар. Тиимэһээ нютагайнгаа басагад , эхэнэрнүүдые хаража  һахижа байдаг юм гэлсэдэг.

Һубарганай наада баруун хормойһоо арюун сэбэр, эмтэй домтой Болхойн аршаан бурьялан гарадаг һэн. Теэд уула обоогоо, лусууд сабдагуудаа тоохогүй,түрэл байгаалияа гамнахагүй үедэ, энэ һайхан аршаамнай бузарлагдажа шэргэһэн юм.Хойшодооуула обоонуудаа тахидаг, газар уһанайнгаа эзэдые хүндэлдэг угаймнай нангин заншал дахин шэнээр һэргээгдэжэ, үри хүүгэдтэмнай  һайн һургаал боложо, аршаан булагуудаа бузар буртаг болгуулхагүй ёһотой.

Урдань дасанда Цамай болоходо энэ табан уулын эзыд бэшэ бурхадуудтай, һахюуһатай хамтав гарадаг байгаа юм. Һүр жабхалантайгаар Баатар-Хаан,  Хаа- Хюрмаста хоёр гаража, Хюрмастын дүрбэн баатанууд багажа зэбсэгүүдээ баринхай, жадануудаара хадхажа байгаад, түргэн хатар гүйсэдхэдэг байгаа. Бэшэ уулануудай эзэд зѳѳлэн байгаа.

Байгаалиин гайхалтай хүсые, таагдашагүй бэлигые, ойлгогдошогүй ураниие элеэр харуулһан гоё һайхан Бэһэтэ уула Санагын хойто зүгһѳѳ сэдьхэл хүлгүүлэн байдаг. Энэ Бэһэтэй уулые ирагуу найруулагшад шүлэг дуундаа магтажа, уран зураашад үнгын шэрээр шэмэн булта зондо мэдээжэ болгохо байха.

Бэһэтэ уулые үшѳѳ Баян-Зүрхэн гэдэг. Эзэниинь баруун мүр дээрээ хуша модо һагсалзуулһаар залардаг. Энэ хадаа харын тахилгатай байһыень гэршэлнэ.

Хойномнай үшѳѳ нэгэ уула- Шулуун Толгой бии. Эзэниинь- Губилһаа. Эдэ уулануудһаа гадна ехэ олон обоонууд Санагын хойто талаар бии юм: Лусуудай ганса шэнэһэн обоо Шүтэнэй баруун тээ, дабаанай наада талада Ганса хуша сабдаг обоо- тахижа байгаагүй болобол һалхи шуурга буулгажа, мүндэр шэдэхэ. Хужирай обоо- эзэниинь Гамбуу зарин. Доронь Гунхан обоо. Yшѳѳ Сагаан Таабай гэжэ шанга обоо бии. Баһа Хурлигта Улаан-Шулуунай обоо тахидаг- эзэдынь Тархай Заарин, Хазан Заарин. Эдэ обоонуудаа ехэнхидээ хуу хараар тахидаг. Мүнѳѳ үедэ Шошоолог яһанай Яхирмайтанай шанга бѳѳнэрэй угтай Шара һамганай Доржын Семен уг залгамжалжа, эдэ обоонуудаа тахидаг.

Тиигээд баһа иигэжэ тэмдэглэхэ хэрэгтэй: һуужа байһан газартаа, буусануудтаа айл, уг бүхэн ѳѳр ѳѳрын тахилгатай байгаа. Баһа бага ехэшье дабаанууд, аршаанууд хуу табиса, барисатай юм ааб даа.