1900 –гаад онуудай үеэр Анаагай родовой управлениин бүридэлдэ Энхэ-Тала, Аалан, Байсын-Үбэр гэһэн буусанууд ородог байһан. 1840 оной мэдээнүүд соо эрхим баян зон – 13 үрхэтэ, дунда баян -12, үгытэйшүүл -127, зѳѳригүй айлнууд-30 гэжэ бэшээтэй.

Ажалша арад зон ехэнхидээ мал ажалтай, үбһэ хулһа багаар нѳѳсэлдэг, мала бэлшээжэ ондо оруулдаг һэн. Айл бүхэн жэлдээ дүрбэ дахин нүүдэг байһан. Аха дүүнэр Ринчин, Гүрэ Бадмаевтан Анаа дасанай урдахи Хутаг хадын Хоолой гэжэ газарта оршодог зуһалнһаа бүхы бараагаа шэрэнхэй, мала тужа, сентябрь һарын хахадаар хорёод модоной зайда оршодог Ехэ-Хүл гэжэ газар руу зѳѳхэ. Тэндэһээ ноябрь һарын эхеэр гушаад модоной зайда оршодог Хѳѳмэйн адагта үбэлжѳѳд, март һарада һѳѳргѳѳ ехэ-Хүл ерэжэ хабарзаад, май һарада Хоолойнгоо зуһаланда буудаг байгаа. Энэл мэтээр Цыренов гурожап (Шодой) Гангаһаа, Дымбрылов Цыден ба бэшэ зон Хоолойһоо Хэбэгтэ, Мойһото, Ара-Ашанга руу, 75-80 модоной газар руу зѳѳдэг һэн.

Иимэ үе 1930-1932 он болотор гэхэ гү, али колхозой тогтотор үргэлжэлһэн түүхэтэй.

Зѳѳдэл һуудал байдалтай ажалша малша зон талха таряа абахын тула газар ажал эрхилдэг ородуудаар хэлсэжэ, үхэр малыень үбэлжүүлжэ үгэдэг һэн. Зарим дунда шадалтай айлнууд 10-20 сотко, бүри шадалтай айлнууд 50-100 сотко газарта таряа хаядаг байһан. Буряадууд талха таряагаар тон хомор һэн тула, ехэнхидээ сагаан эдеэ эдижэ, үл залгадаг байһан. Һүн, тараг, айраг, аарсан, хоймог, ээзгэй, айрһан, зѳѳхэй, тоһон, зундаа, намартаа түүһэн жэмэс, тибһэн гэхэ мэтэ имагтал хабар, зун, намарай гол хоол болодог һэн. Үбэлдѳѳ жиирэй нэгэ айл 2-5 толгой, баяшуул -20-ёод толгой бодо мал, 2-3 адуу, 60-70 хони үүсэлжэ эдихэ ба аралжаа найма хэхэ. Баяшуул малай дотор, тархи, тагалсаг мэтые шадал багатай зондо үгэжэ, ажалаа хүүлэдэг байгаа. Хүн зон үбшэ зоболондо дайрагдахадаа, ламада ошожо, туһаламжа гуйхаһаа бэшэ аргагүй байгаа. Ламын үзэл үзэжэ, абарал буулгахадань, ламые гэртээ залажа, хэдэн үдэр заһал уншуулха. Үргэл болгожо, мал, мүнгэ алта, зүүдхэл мэтые баридаг һэн. Үргэлэйнгѳѳ малые ондо оруулжа үбэлжүүлдэг, ерэхэ жэлдэнь мяхан болгоод ламада үгэхэ гү, али худалдажа, мүнгэн болгоод, ламадаа бариха.

Ламанарай дунда баян, үгытэй гэжэ байгаа: эмшэ, гүрэмшэ ламанар олзотой, юрын ламанар мяха, талха наймаатай, гэр байрань дарагар байгаа.

1916 ондо Анаа нютагһаа зуугаад шахуу залуу шиираг хүбүүд сэрэгэй ара талын хүдэлмэридэ татагдажа, хүдѳѳ зон ехэ үргэл мүргэл хэһэн юм. Анаа дасанда 1918 ондо ехэ найр боложо, хүн зон, ламанар олоороо хабаадаһан юм.

1926-1928 онуудай үеэр Анаа дасанда хоёр баян еврейнүүд – Игумнов, майор Бернштейн (Маюурха)гэгшэд һууһан юм. Эдэнэр нэгэ-нэгэ магазинтай байһан. Энэл үеэр Анаада 140 үрхэтэ хүдѳѳ зон һуугаа: баян шадалтай -16, дунда шадалтай -43, бага шадалтай ба үгытэй – 83 үрхэтэ.

Нютагай уран гартан гэр доторхи эд бараа бүтээдэг байгаа. Бусад эдлэл, хубсаһа, бүд һад баяшуулай магазинһаа худалдажа абахын тула, малтай зон мала худалдажа, хэрэгээ бүтээхэ. Зарим зон агнуурида гарадаг гараха. Намарай хэрмэнэй үедэ Анааһаа далаад хүн агнадаг байһан. Олзотой ерэһэн зониинь арһаяа тушаажа, эд бараа абадаг, харин урагшагүйдэһэн зониинь хоол, хубсаһанай хэрэгээр баяшуулда хүдэлдэг байгаа. Улаадха гүрѳѳһэнэй арһа элдээд, гутал, үмдэ оёдог һэн. Ехэнхи зон зунай сагта хүл нюсэгѳѳр ябадаг байһан юм.

Анаагай 1929 оной мэдээгээр Хоолойдо 11 айл, Хитад хороондо -7, Ара-Булагта – 10, Ангиртада – 13, Энхэ талада – 12, Гангада – 13, Горхондо – 5, Хулһата нуурай араар – 9, Ааланда -32,Ааланай досоо бэедэ – 15 айлнууд һууһан гэхэ.

Хамтын суглаанда хабаадаһан зоной олонхиин дуугаар һомоной зайһан (түрүүлэгшэ), хоёр орлогшонор һунгагдадаг байһан. Тэрэ сагта тусхай конторо гэжэ байгаагүй. Ушар иимэһээ түрүүлэшгэ гэртээ һуугаад, хэрэгээ бүтээдэг байгаа. Гол ажалынь гэхэдэ, налог таталга, посхоодой барилга эмхидхэлгэ ба хүтэлбэрилгэ, сабшалангай газар хубаарилга. Жэлдээ нэгэ дахин хамтын суглаа зарлажа, июнь һарада сабшалангай газар сэбэрлүүлдэг, тэгшэлүүлдэг байһан. 1919-1920 онуудай үеэр Анаагай һомоной зайһанаар Гасаран Жамбалов хүдэлһэн юм.

1921 оной ноябрь һарада Анаагай Хотогор һууринһаа хоёр модо газарта, Анаа голой эрьедэ һомоной эрхэтэн Шагжа Самбуевай муу хара гэртэ эхин һургуули нээгдэһэн түүхэтэй. Сэнгын Цыремпил (Халхаа) багшаар томилогдожо, элдэб наһанай 12 һурагшад үзэг, бэшэгтэ һуража эхилээ бэлэй. Халхаа багша Яруунын аймагай Үльдэргэ нютагай хүн һэн. Тэрэ сагта һургуулиин хэрэгсэл, ном һудар тон хомор, нэгэ ном гурба-дүрбэн хүн үзэдэг байгаа. Карандаш, тетрадь, самбар, парта үгы, үбдэг дээрээ номоо табяад уншаха, бэшэхэ жэшээтэй һэн.

1922 ондо Анаагай Хотогор һууринда һомоной эрхэтэн Лхасаран Шойбоновһоо гэр худалдан абтажа, элдэб наҺанай 25 хүбүүд, басагад 1-3 класста орожо, Доодо-Худанай Аюржана Санжиев (Помпой) заажа эхилээ бэлэй. Самбар, парта гэхэ мэтэ һургуулиин шухала хэрэгсэлнүүдые нютагай модошо дархашуул Буда Раднаев, Рыгзен Базаров, Нанзад Падиев гэгшэд дархалжа, нютагайнгаа һургуулида үргэл болгон үгэдэг һэн. Үзэглэл, бусад ном, тетрадь болон карандашай тон хомор һэн тула, саарһа, карандаш мэтые һурагшад ѳѳһэдѳѳ олохо ёһотой байгаа. Мелэй үгы һэн тула избёосхо хэрэглэдэг һэн.

Аймагай засаг түрын зүгһѳѳ Анаагай Хотогор һууринда нүүдэл уншалгын байшан эмхидхэгдэжэ, тэрэнь жэл жэлээр һомон бүхэндэ нүүжэ байдаг һэн. Байшанай хүдэлмэрилэгшэд үзэг, бэшэг заахынгаа хажуугаар гэр дотороо ариг сэбэр байха, бэеэ сэбэрээр абажа ябаха, аяга табагаа угааха гэхэ мэтэ ойлгууламжын хүдэлмэри ябуулдаг байгаа.

1931-1932 онуудай үедэ Анаагай эхин шатын һургуули Хотогорһоо Аалан, Сагаан уулын үбэртэ зѳѳжэ ерэбэ. Тиигэжэ нютагай баяшуулай гэрнүүд һургуулиин байшан болгогдоо һэн. Үлзытэ, Анаа һууринуудай хүн зон һургуулиин байшан, бани багшанарай байра барижа түбхинүүлбэ. Энэ үеэр Урбаан Уладаев багша байһан.

Дайнай һүүлдэ колхозой түрүүлэгшээр хүдэлжэ байһан Б-Д.Ж.Гасаранов түрүүтэй правлениин гэшүүд һургуули дахин нээхэ гэжэ шиидэбэд. 1945 ондо Тээгдэ нютагай залуу багша Дамбаева Дулма Шулуновнае Дээдэ Анаагай һургуулида багшалхыень эльгээбэ. 1945 оной сентябриин 1–дэ эхин классудта 47 үхибүүд сугларба. Саашадаа Анаада хүдэлһэн багшанар:

Самбуева Д.М., Доржиева Х.Ц., Намсараева Лх. Н., Санжидоржиева Д.М., Болькина Е.А., Тарасова А.А., Аксаментова В.А., Батуева Д.П., Эрдынеева В.Б., Цыреторова Е.О., Мижитова Ц-Х.З.

1963-1964 һуралсалай жэлдэ Хотогорһоо кульбаазын гэр Анаа руу абаашажа табиһан юм. Мүнѳѳ тэрэ гэр һургуулиин мастерской, столово болонхой. 1964 онһоо 37 жэл соо Батуева Цырен-Ханда Цыденовна хүдэлһэн намтартай. Хэдэн үеын олон тоото хүбүүд, басагадые эрдэм номдо һургаһан габьяатай. Үндэр дүнгүүдые туйлажа ябаһанайнгаа түлѳѳ «Буряадай республикын һургуулиин габьяата багша», «Россиин Федерациин гэгээрэлэй отличник» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэһэн.

1985 ондо «Бага һуурииин нютагуудые хүгжѳѳлгэ» гэһэн программын ёһоор тэрэ үедэ Хориин аймагай һуралсалай таһагай эмхи зургааниие хүтэлбэрилэгшэ Шойнжонов Баяндай Санжиевичай ударидалга доро манай нютагта һургуули-саад бии болоһон байна. Тэрэнэй директорээр 1972 онһоо энэ һургуулида багшалһан Тамжитова Нина Санжиевна томилогдоһон юм.

1988 ондо һуралсалай аймагай ба «Хориин» совхозой үүсхэлээр шэнэ һургуулиин байшан баригдажа эхилбэ. 1990 ондо энэ һургуули найман жэлэй гээд нээгдэбэ. 1992 ондо 110 һурагшадтай Анаагай дунда һургуули нээгдэһэн түүхэтэй. Түрүүшын директорээр Дарханов Анатолий Иванович томилогдоһон юм. 2003 оной һуралсалай жэлһээ директорээр Жамбалова София Чимитовна хүдэлнэ. Мүнѳѳ һургуулидамнай 12 багшанар хүдэлнэ.

1921 ондо комсомолой гэшүүн болоһон Анаа нютагай хүбүүн Үлзытэ Цыбикжапов 1923-1924 онуудта комсомолой ячейкэ эмхидхэжэ, арба шахуу залуушуулые гэшүүн болгожо, комсомолой эхин эмхи бии болгоһон намтартай. Энэ үедэ Анаагай һомон Эгэтын хошуунай мэдэлдэ байжа, тэндэ комсомолой комитет байһан. Комсомол-залуушуулай ударидалга доро жиирэй зоной дунда зүблэлтэ гүрэнэй, Ленин багшын һургаал заабари ойлгуулха хүдэлмэри эршэмтэйгээр ябуулагдаа. Ламанарай, баяшуулай хүдѳѳ зониие мүжэжэ, богоол зараса болгожо байдаг ябадалые харуулһан зүжэг-наада табижа, олоной анхаралда дурадхадаг байһан юм.

Басагад үһэеэ тайрадаг, улан пулаад боодог, хүбүүд ород малгай үмдэдэг болобо. Гүрэн түрын зүгһѳѳ хүдѳѳ зондо туһаламжа үгэжэ эхилбэ. 1925 ондо Анаа дасанда галзуудай эд хэрэглэшэдэй магазин нээгдэбэ. Урьһаламжын-кредитнэ товарищество эмхидхэгдэж, хүдѳѳ зоной ажабайдал һэргээхын тула нэгэ жэлэй болзороор урьһаламжын мүнгэ гү, али һүнэй машина, нютагай, республикын Сурхарбаанда шалгарһан ажахынуудта шан болгожо, түмэр анзаһа, һүнэй машина, үүлтэр һайнтай тугал, меринос хуса үгэдэг байгаа. Хамтын хүсѳѳр ажал хэхэ гурим нэбтэржэ эхилбэ. Иигэжэ хүдѳѳ зоной дунда хамтын байдалай заха үзүүр үзэгдѳѳ һэн.

1926 ондо Хориин аймагай Дээдэ-Анаагай һомонтой Үлзытын бүлгэмэй зон 110шахуу үрхэтэ айл хамтарба. Тиихэдэ һомон Анаа дасанһаа эхилээд, Анаа голой хоёр бэеэр үгсѳѳд, Туһа хүрэтэр газарые эзэлжэ байгаа. Иигэжэ Дээдэ-Анаагай сомоной Совет үргэдхэгдэжэ, 270 үрхэтэ, үмсын бутархай айлнууд, бүхыдѳѳ 800 амин болоһон байна. 1920 онһоо ВКП(б)-гэй гэшүүн, һомоной түрүүлэгшэ, партийна үүрэй секретарь, Үлзытын бүлгэмэй Гомбо Банзаргашеев хүдэлжэ байһан. 1929 ондо февраль һарада һунгалта боложо, анаагай һомоной Соведтэ 21 депутат һунгагдаа һэн. Түрүүлэгшээр Базар-Дара Гасаранов, секретаряар Дамдинцырен Цырендоржиев һунгагдаһан юм. Эдэнэрэй урда тээ сомоной соведэй түрүүлэгшээр хүдэлһэн Гомбо Банзаргашеев 1929 ондо Захада эмхидхэгдэһэн коммунын түрүүлэгшээр һунгагдажа, аша үрэтэйгээр хүдэлһэн намтартай.

1931 ондо Наринда хүдѳѳ ажахын артель «Улаан-Одон» байгуулагдажа, түрүүлэгшэнь Цыренжапов Базар һунгагдаһан байна. Дундада ТОЗ эмхидхэгдэжэ, түрүүлэгшээр Дымбрылова Долгор һунгагдаа. 1934 ондо бүхы 3 колхоз хамтаржа, Хүлэй-Үртѳѳ түб һуурин боложо, хүдѳѳ ажалай Уланн-Одон артель болоһон түүхэтэй. 1930 оной февраль һарада Анаа хүдѳѳ ажалай артель эмхидхэгдэжэ, 13 үрхэтэ: Лхасаранов Балмсамба, Тажитов Дондок, Гасаранов Базардара, Падиев Нанзад, Гармаева Дарима, Банзаргашеев Цыдэб, Цыденова Пылжит, Базаров Рыгзен, Абидуев Радна, Бобоев Дагба, Ринчинов Лхасаран, Эрдынеева Жигмид, Банзаргашиев Будажап гэгшэд артелиин гэшүүд болоһон байна. Энэ артельдэ хамтын суглаагаар «Ленинэй Туяа» гэжэ нэрэ үгтэжэ, правленинн түрүүлэгшээр Лхасаранов Балсамба, счетоводоор Тажитов Дондок һунгагдаба. 1931 ондо Анаагай «Бага Хүл» һууринда «Улаан Ажал» артельдэ 20 шахуу үрхэтэ хамтаржа, түрүүлэгшээр Цыбиков Цырендоржо, счетоводоор гомбожапов Дашицырен һунгагдаба. 1932 оной июнь һарада Анаагай Ангирта һууринда 30 шахуу үрхэтэ айл «Охотник» артель тогтоожо, түрүүлэгшээр Бардуев Дамба, счетовоодоор Гуруев Бата һунгагдаһан юм.

Аймагай Соведэй тогтоолоор 1 мори, 1 үнеэ, 3 хони үбэлэй, зунай гэр баян шадалтай зоной мэдэлдэ үлээгээд, бүхы зѳѳрииень хуряажа, хүдѳѳ ажалай «Ленинэй Туяада» Анаагай 5 кулагуудай 7916 түх., 50 мүн.зѳѳри тушаажа үгтэһэн юм. Үнеэн -20 түх., морин -40 түх., үбэлэй гэр -40 түх. Иимээр комисси сэн тогтооһон юм.

1934 ондо колхозууд нэгэдүүлэгдэж, томо болгогдобо. Анаагай гурбан колхозуудай хамтын суглаанай үндэһѳѳр «Ленинэй Туяа» артель (35 үрхэтэ, 318 едок), «Улаан ажал» артель (30 үрхэтэ, 87 едок), «Охотник» артель (22 үрхэтэ, 140 едок) хамтаржа, «Сталинай зам» гэжэ нэрлэгдэбэ. Сагаан уулын үбэртэ, Хүхэ шулуунһаа эхилээд, барун урдахи зүг шэглэн, мүнѳѳхи Аалан һууринда колхозой түб түбхинэжэ, түрүүлэгшэр Лхасаран Ринчинов, счетоводоор Дашацырен Гомбожапов һунгагдаа һэн. Энэ үедэ Анаагай сельсоведэй түрүүлэгшэ Доодо-Худанай Цырен-Даша Ринчинов байһан. Баян Тарбын Нанзадай гэрээр колхозой правлениин конторо, Хотогорто тон ехэ гэртэй байһан Мардайн Санданай гэрээр клуб заһабарилжа хэбэ. Иигэжэ Ааланда конторо, клуб бии болоһон түүхэтэй.

Санга Сарьянов, Аюр Гажитов гэгшэд трактористнуудай курсда һуража, мэргэжэл олоһон юм. 1954 онһоо колхозууд гансал мал ба таряан ажалаа хэдэг болоһон байна. 1945-1946 онуудаар шэниисэ, хара орооһон, обёос 1000 гектарта таридаг байгаа. Дайнай һүүлэрхи жэлнүүдтэ гүрэн түрын зүгһѳѳ туһаламжа үгтэжэ эхилхэдэ, малшадай ажал нилээд хүнгэрѳѳ бэлэй. Зайн галай элшэ хүсэн үргэнѳѳр хэрэглэгдэжэ, хүн зоной һуудал байдал һайжаржа эхилээ һэн.

1955 ондо «Сталинай зам» колхоз Хориин центртэй радиотелефонной холбоотой болобо. 1957 ондо колхоз түхеэрэлгээр хүдэлдэг локомобиль тодхогдожо, зайн галтай болоһон, пилорама, тээрмэ хүдэлдэг болоһон юм. Эдэ бүгэдые түхеэржэ хүдэлгэхэ гээшэ тон хүшэр байһан юм гэжэ тэдэ жэлнүүдтэ түрүүлэгшээр хүдэлһэн Базардара Жамбалович Гасаранов, Мижит Гомбоевич Ширапов гэгшэд хѳѳрэлдэдэг һэн. 1959 ондо «Сталинай зам» ба «Хрущёвой нэрэмжэтэ» хоёр колхоз хамтаржа, «Дружба» колхоз тогтобо. Колхозой түрүүлэгшээр Петр Степанович Борисов, орлогшоор Мижит Гомбоевич Ширапов һунгагдаба. 1959 оной декабриин 16-да Анаагайсовхоз байгуулагдаа. Анаагай сельсоведэй «Дружба», Краснопартизанска сельсоведэй Карл Марксын нэрэмжэтэ, Ашангын сельсоведэй Ленинэй нэрэмжэтэ, Хориин сельсоведэй «Авангард» колхозууд тус совхозой бүридэлдэ орожо, Дража Цыремпилович цыбикжапов директорээр, Георгий Николаевич Бородин – парткомой секретаряар, Мижит Гомбоевич Ширапов – Ааланай отделение эрхилэгшээр, Базардара Жамбалович Гасаранов – парторганизациин секретаряар томилогдоһон байна. 1960 ондо Анаа дээгүүр хүүргэ барижа эхилээд, 1961 ондо майн 27-до ашаглалгада тушааһан түүхэтэй.

1962 ондо Ааланда откормочно совхоз байгуулба. Совхозой директорээр Иннокентий Александрович Косыгин , орлогшоор Манкетов Виктор Григорьевич, ахамад бухгалтераар Самбатова Дышигма Самбатовна гэгшэд байһан. 1957 ондо сомоной Соведэй һунгалта боложо, Анаагай сомсоведэй түрүүлэгшээр Базардара Жамбалович Гасаранов һунгагдаа. 1959 ондо Анаагай сельсовет Хориин сельсоведтэй ниилэжэ, Хориин сельсовет болоод байтарынь, 1973 ондо Хориин сельсовет поселково совет боложо, Үдын совхозой улан-Одоной отделении Хориин совхоздо үгтэжэ, совхозой түб Хориһоо Улаан-Одон зѳѳжэ түбхинэбэ. Улаан-Одоной сельсовет эмхидхэгдэж, Жамьян Бадмаевич Бадмаев түрүүлэгшээр һунгагдаба. Иигэжэ Ааланай отделени Улаан-Одоной сельсоведэй мэдэлдэ ороһон байна.

1970 ондо Ааланда 110 хүнэй һууритай шулуун клуб баригдажа, библиотекэ, отделениин конторо энэл байшанда орохо болобо. 1971 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унагшадай дурасхаалта шулуун хүшѳѳ бодхоогдобо. Эдэ жэлнүүдтэ Ааланай отделение эрхилэгшээр Дашацыренов Дагба-Доржо хүдэлһэн юм. 1972 ондо Базардараев Солбон Гасаранович хүдэлѳѳ. 1975 ондо Цыбан Жамбалов табигдаа. 1976 ондо тэрэниие Улаан- Одоной отделени эльгээгээ, тиихэдэнь Мижит Гомбоевич Ширапов Ааланай отделение толгойлжо, 1982 ондо наһанайнгаа амаралтада гарахадань, Батуев Цырен Батуевич орондонь оробо. 1976 ондо Ц.Б.Данзанов директорһээ болижо, директорээр Владислав Тугутович Тугдумов томилогдобо. 1979 ондо Тугдумовай партийна дээдэ һургуулида ошоходонь. Орондонь Жамбалов Бата Хазуевич директор болобо. 1982 онһоо Семен Жамбалдоржиевич Жамсуев хүдэлѳѳ. 1986 ондо Номто Цыреторович Дамдинцыренов, 1986 ондо М.Р. Дашацыренов энэ тушаалда томилогдоһон байна.

Ааланай отделени 90-ээд онуудаар һалажа, нютагтамнай үлэһэн совхозой гүүртэнүүд арендэдэ үгтэһэн байна. Тэдэ фермернүүд болобо.

Бага һууринууд дахин һэргээгдэхэ болоходонь, ехэл һайшаалтай гээшэ. Юуб гэхэдэ, клубаймнай байшан гэр дахин һэргээгдэжэ, шэнээр байгуулагдаба.