Хүн бүхэн өөр өөрын нэрэтэй, обогтой байдаг ааб даа. Хүндэл адли нютаг нуганууд, хада ууланууд, уhа горход, жалга хүбшэнүүд, тала дайда өөрын онсо нэрэ бэедээ шэнгээhэн байна. Минии заахан Эхэ орон элинсэг хулинсагуудаймнай нэрлэhэн нэрэнүүдые бии болохоhон даажа ябана.

Эгээ дээрэhээ эхилээ hаа, «Эхин» гэжэ нэрэ дурдагдана. Голой эхиндэ байhан тула тиигэжэ нэрлэhэн байна. «Эхин хангай»- тайлга тахилгын газар. Эхин хангайн эзэндэ Жодоохон аймаг шүтэн мүргэдэг.

«Содбын жалга»- энэ жалга соо Содбо гэжэ хүн ажаhууhан, тиимэhээ тэрэнэй нэрээр нэрлэгдэhэн.

«Дарбагай жалга»- Дарбаг гэжэ хүнэй нэрээр нэрлэгдээ.

Наашаа ябахада «Бузар ара» гэжэ газар эхилнэ. Модо шулуун ехээр унаhан, ябахын хүшэр газар. Дүшөөд ондо аюулта ехэ түймэр боложо, мододой үндэhэн галда гэмтэжэ, хажуураар сабшуулhан мэтэ ой модон унаhан байгаа.

«Бултагар хада»- жэжэ шулуунуудаар элбэг, нюсэгэн хада. Гэнтэ газар дороhоо бултайн гарашаhан янзатай хадань энэ хада иигэжэ нэрлэhэн байгаа ёhотой.

«Бургааhан жалга» - бургааhаар баян жалга. Энэ жалгын бургааhа хашаанай хабшалга бүхэлхэдэ хэрэглэдэг байhан. Хухархые мэдэхэгүй, уян нугархай, хоншуухан үнэртэй ургамал юм.

Зүүн тээшээ дабаа дабахалаар, «Харанхы» ба «Сагаан» ажалганууд оршодог. hүүдэртэй, хабшуу жалгань «Харанхы», үргэн, наранай элшэдэ нюргаа табиhан жалгань «Сагаан» гэжэ нэрэтэй.

Баруун зүгтэ «Шулуута» хада шобойно. Хадын үндэр 300 метр юм. Урда нюруунь нюсэгэн, модогүй. Орой дээрэнь набшаhата ба шэлбэhэтэ модод жэрылдэн ургадаг. Эгээ доро адагтань нохойн хоншоор ба тогооной харганай гэхэ мэтэ hөөгүүд элбэгээр ургана. Шулуута хадын зүүн ба хойто хажуудань амтатай халяар нэбшын ургадаг. Нюсэгэн урда хажуудань могойнууд байрладаг. Зунай сагта үбhэшэд могойнуудай hүрэгөөрөө уhанда буужа ябахые хараhан байдаг, харин үбэлэй сагта нүхэн руугаа орожо, бэе бэеэ түхэреэлэн орёогоод, бүхэ нойроор унташадаг юм ха.

Халуун амисхаалынь пеэшэнэй хоолойгоор гараhан утаан мэтэ ууяжа, монсогор сагаан сэнхэг болошоод, гоёор харагдажа байдаг.     Yлэнтын голой дунда «Yндэр уула» барайн харагдадаг.Тэрэнэй үндэрынь 600 метр, иимэ hэн тула «Yндэр» гэжэ нэрэтэй болоhон байна. «Yндэр уулаhаа» доошоо тонгойходо «Бунхан» гэжэ тахил мүргэл үнгэргэдэг табсан ушардаг. Энэ үгэ бум-канн гэжэ түгэд үгэhөө гараhан. Оршуулхада Обоо гэhэн удхатай. Урда сагта лама энэ газар шэлэжэ, дуган барижа, тэрэнээ ном судараар бүтээhэн түүхэтэй. 30-аад оной ехэ түймэртэ тэрэ дуган носоhон гэжэ наhатай зон хөөрэдэг.

Бунханай зүүн хойто зүгтэ Дамба гэжэ хүнэй нэрээр нэрлэгдэhэн Дамбын хүтэл ба Дамбын Yбэр дайралдадаг.

Зүүн урда зүгтэ «Торомшо» гэжэ нэрэтэй газар бии. Энэнь торохо гэhэн үгэhөө гараhан гү гэжэ тухайлхаар. Энэ газар hүүдэр газарта оршохоhоо гадна, бузар буртагаар элбэг, тиимэhээ моритойшье, ябаганшье хүн бүдэржэ, торожо зободог. Энэ ушарhаа дулдыдажа, Торомшо гэжэ нэржэhэн hанамжа бии.

Сорго гэжэ үгэhоо бии болоhон Соргото хада бии. Энэ нэрэ домогой үндэhөөр иимэ: хадын хоорондуур хура бороогой, саhа мүльhэнэй аhан горхон боложо, урда урдаhаар хобоо гаргажархиhан. Сагай үнгэрхэ тума байгаалиин уhанай харгы үргэн, гүнзэгы боложо, хүнды сорго мэтэ шууяатайгаар хүүежэ дуулдадаг. Сорготын ургамал шулуун наранай элшэ бэендээ шэнгээгээд, тойроод байhан ногоон ургамалнуудта дулаагаа хубаалдадаг дээрэhээнь эртэхэн мойhоной намаа задардаг, сэсэгээ гүбидэг ба жэмэсээ үгэдэг.

«Адхатай» гэжэ газар хара, барбагар ургамал шулуунуудhаа бүридэдэг дээрэhээ иимэ нэрэтэй.

«Байсын Yндэр» - үндэр шулуун хада гэhэн удхатай. 1920-ёод ондо энэ нэрэнь «Саазай» гэhэн үгөөр hэлгэгдэhэн түүхэтэй. Юундэб гэхэдэ, революциин үедэ барон Унгерн плендэ абтаhан улаан сэрэгшэдые Монгол руу абаашажа ябаа. Бароной отрядые Щетинкинэй ударидалга доро ябаhан улаантанай сэрэгшэд хүсэжэ ябаhан байгаа. Сагаантан хүсэгдэхэеэ мэдэржэ, туулганда ябаhан сэрэгшэеэ усадхаха гэжэ шиидээд, Байсын Ундэрэй баруун талада саазалhан юм. Энэ аймшагтай ушарhаа боложо, энэ газарта зон Саазай гэжэ нэрэ үгөө.

«Бариса» - ороной эзэдтэ үргэл баридаг газар. Харгыда ябаhан хүн дабаан дээрэ зогсожо, моринhоон буужа, эдихэ хоолойнгоо дээжэhээ, алта мүнгэнhөөн, эд бараанhаан ороной эзэдтэ харгы замайнгаа арюухан үнгэрхые гуйжа үргэдэг байhан. Манай Захаамин нютагта олон дабаанууд зоной харгыда ушарна. Аяншан ороной эзэдтэ үнэн этигэжэ, зальбархаяа hанаа hаа, морёор ябабал, моринhоон буужа, машинаар ябабал, тэрэнээ байлгаад, газаа гараад, үргэлөө үргэхэ ёhотой. Ябууд үргөө hаань, хандаhан эзэд тэрэ үргэлыень тоодоггүй, абадаггүй юм гэжэ наhатай зон хэлсэгшэ.

«Эмээл дабаан». Холоhоо анхаралтайгаар шэртэн харахада эмээлэй дүрсэ эли тодоор харагдадаг. Урда сагта нэгэ адуушан адуугаа манажа, талада отог бэлдээд хонодог байба. Сайга шанажа уугаад, алтан дэлхэйе шэртэжэ хэбтэтэрээ, hонин зураг обёорбо: мориной толгойн түхэлтэй хада харажархиба, саашань шэртэhэниинь нюргандал адли нахил харагдаба, бүри саашалхадань мориной ууса шэнги мүнсэгэрхэн хада байба. Тэрэ нахил дээрэ бүтүү модод юм гү, али гүбээ юм гү байба. Хараhаар байтарнь эмээл мэтээр нюдэндэнь харагдаал даа. Тэрэ гэhэн сагhаа хойшо Эмээл Дабаагаар морин харгы гараhан гэлсэгшэ.

Нютагай топонимикада «Гришков поли» гэжэ нэрэтэй газар дайралдана. Энэ хадаа Бэшүүрэй ссыльнэ харуулшанай нэрээр нэрэжэhэн. Гришков гэжэ хүн байhан байна. Тэрэ буряад hамгатай, хоёр хүүгэдтэй байгаа. Гэр малаа тэжээхын тула элдэб ургамал ургуулха элдэбэрилhэн газартай байhан юм. Тэрэнь «Гришков поли» гэжэ мүнөө болотор нэрлүүлнэ.

«Баяндайн поли». Бао - ян- дэн  гэжэ нэрэтэй хитад хүн манай нютагта байhан юм. Тэрэ огородой эдеэ ургуулха ехэ дуратай, элдэб hонин туршалга хэдэг байгаа. Баhа буряад hамгатай байhан, Дулма гэжэ басагатай hэн. Владимир гэжэ ашань бии.

«Немхын тужа». Дайнай үедэ Приволжын немецүүдэй байрлаhан тужа. Тэдэнэр шараар модо Джидастройдо бэлдэжэ байhан байна.

«Яграабхын поли» Ефграфов гэжэ ссыльнэ ород хүнэй нэрээр нэрлэгдэhэн. Буряадууд өөрынгөө маягаар Яграабха мангад гэжэ тэрэниие нэрлэдэг байhан.

«Сагаан нуур». Хэзээшьеб даа, урда сагта Сагаан нуурай талмай бүхыдөө нуур байhан. Тэрэ нуурай сэбэр hайхан уhанда хун шубууд байрладаг байгаа. Уhанай  нюруу сагаанаар харагдадаг байhан юм. Энээнhээ боложо нуур Сагаан гэжэ нэрэтэй болоо.

«Нуранги» - нуралга гэжэ үгэhөө нэрэнь бии болоо. Эндэ мүб мүндэгэр тахяагай үндэгэнhөө нилээн багахан шулуунуудhаа бүридэhэн хада оршодог. Тэрэниие дээрэhээнь хүдэлгөө гү, али дороhоонь шулуугаар шэдээ hаа, мүнсэгэрхэн шулууд доошоо шааян урдашадаг. Иимэ дээрэhээ Нуранги хада гэжэ нэрэтэй.

«Шэрэнгиин поли». Баг баглагархан шэрэнги мододой ургадаг газар.

«Yнгээгшэ хада». Yнгээхэ гэжэ үгэhөө гараа. Ангуушад тарбага торгохоёо энэ хада өөдэ hалирдаг заншалтай. Тарбаган гээшэмнай мэхэтэй, hонор, шуран, сэхэ урагшаа хараад, хүдэлэнгуй удаан саг соо hуужа шадаха амитан. Энэмнай миин hууна бэшэ, налгай тойроод, юун боложо байна, дүтэ наагуур аюул үгы гү гэжэ улхархай соохи эреэн нюдөөрөө хаража, шэртэжэ hуунал даа, бэе, толгойгоо хүдэлгөө hаам, намайе дайсан обёоржо болохо гэжэ хүнhөө дээрэ мэдэнэ.

Автор: Базарова Виктория Владимировна, 1998 г.р., учащаяся 8 класса МБОУ «Улентуйская СОШ»