Сэлгеэ сагаан Түгнын баруун бэедэ нэмжыһэн Суулга һайхан нютагай  ажалша малша Бадмын Гэлэг Доржын Дуни хоерой эбтэй зүбтэй, үнэр баян бүлэдэ долоон үхибүүдэй тэг дунда 3 аханарые дахажа, 3 дүүнэрые дахуулжа тэбхэр 50 жэлэй саана, 1963 оной майн 14-нэй хабарай намжаа үдэр Дашима басаган түрөө бэлэй.

Эсэгэнь,  Гэлэг Содномович-4үхибүүдэй ууган хүбүүн, табатайдаа абаһаа гээгдэжэ, бага балшар наһанһаа хара ажалда хүдэлжэ, воздушна авиацида алба гаража ерээд, түрэл совхоздоо механизатораар бүхы наһаараа хүдэлһэн түүхэтэй. Ажалайнь  соло «Буряадай габьяата механизатор» гэһэн үндэр нэрэ зэргээр тэмдэглэгдээ бэлэй. Гэлэг Содномович шэрүүншье һаа, сэбэр сэхэ зантай, урагшаа һанаатай, ажалһаа сухаридаггүй хүн һэн. Евдокия Доржиевна эжынь 11 үхибүүдэй нэгэн, даруу түбшэн зантай, арюун сэбэр сэдьхэлтэй эхэнэр һэн. Энэ гэр бүлэ үхибүүдээшье хүмүүжүүлхэдээ аха зондо, орон дэлхэйдээ хүндэтэйгөөр хандахыень, айл аймагтаа эбтэй зүбтэйгөөр байхыень һургадаг байгаа.

Ямаршье хүнэй ажабайдалда эхэ эсэгын жэшээ гол һуури эзэлдэг. «Манай аба эжы хоер буряад хэлэн дээрээ зохеолнуудые уншаха дуратай һэн. «Байгал» журнал, «Буряад үнэн», «Ленинэй зам» захижа, абынгаа ажалһаа эсэнхэй ерэхэдэ, эжымнай уран гоеор  һонирхолтой зохеолнуудые уншажа үгэдэг һэн. Тэрэнииень эжэлүүдгүй шагналсаад, буряад уран зохеолойнгоо оеоргүй далай руу шунгаха бодолни  эндэһээл эхи татанхай гээшэ ха гэжэ һанагшаб.»-гэжэ Дашима Гылыковна хөөрэнэ. Багшын мэргэжэл шэлэхэ хэрэгтэнь абга эгэшэнэрынь, Буряадай арадай багша, Россин габьяата багша, наһаараа Хошуун –Үзүүрэй һургуулида буряад хэлэнэй багшаар хүдэлһэн Балдама Шагдановна Цыдыпцыренова ба олон жэлдэ һургуулиин директорээр, аймагай захиргаанда һуралсалай таһагые даагшаар хүдэлһэн, Буряадай, Россин габьяата багша, «Лидер образования», Россин багшанарай съездын делегат Содномова Валентина Баировна гэгшэд нүлөө үзүүлһэн байна. «Багаһаа хойшо абга эгэшэнэртэйгээ адли болохоео оролдогшо һэм. Балмасу Содномовна абга эгэшэмни тугалшан байгаад, ВДНХ ошоһон, Верховна Соведэй депутат, ажалай алдар солотой хүн һэн. Багадаа би тугалшан болохоб даа гэжэ һанагша һэмби. Ехэхэн болоходоо нүгөө абга эгэшэнэртэеэ адли багша болохом гээшэ гү гэжэ байхадамни,  Суулгын дунда һургуулида Бимбасу Дамдиновна Тогошеева гэжэ бэлиг ехэтэ багша классаймнай хүтэлбэрилэгшэ боложо, энэ бодолни бүхэжөө бэлэй. Багшынгаа жэшээгээр манай классһаа долоон багшанар гараһан юм. Зондуев Шагдарнай оперын артист, Буряадай арадай артист гэһэн нэрэ зэргэтэй, Новосибирскын оперо болон баледэй театрта хүдэлдэг.

Тиигэжэл багша болохо харгымни элирээ бэлэй»-гэжэ Дашима багша тэмдэглэнэ. Тэрэ Буряадай эрдэмтын нэрэмжэтэ багшанарай институдта суг һураһан нүхэдөөрөө, заалгаһан багшанараараа омогорходог. Буряадай элитэ профессорнууд Ц-Ж.Ц. Цыдыпов, Э.Р.Раднаев, Ж.С. Сажинов, С.Ж.Балданов, С.И.Гармаева, В.Б.Махатов, М.М.Хамгушкеева гэгшэдэй эрдэмэй мүнхэ зула сэдьхэлдэнь бадарааһандань наһаараа баяртай ябадаг. Иимэл бэрхэ багшанарта заалгаһандаа Ошорова С.А, Макарова О.Г, Будаева Е.Б., Будаин Б.Б., Мархаева С.Ж. гэгшэд эрдэмэй кандидадууд, Гомбоев Б.Л-Н.-радиогой зохеохы таһагые даагша, Доржиев М.Ц.- 2001оной Буряадай «Жэлэй багша» гэжэ конкурсын илагша, Россин конкурсын лауреат, Гомбоева Д.Д., Цыбикова Н.И, Будаин С.Г., Банзаракцаева Х.С., Абидуева Л.Н, Доксомова Ж.,Доржигушаева Д.В гэгшэд буряад хэлэеэ эрхимээр заажа, нэрэтэй солотой, ажалдаа амжалтатай ябадаг. Буряад хэлэ литература зааха гээшэ ехэ дэмбэрэлтэй ажал гэжэ Дамдинова Д.Г. тоолодог. «Минии наһанаймни замда аргагүй һайн хүнүүд ушардаг. Түрэл хэлэеэ ургажа ябаһан «улаан бургааһадта дамжуулха» хэрэгтэмни намда Суулга нютагаймнай эгээл хүндэтэй хүнүүдэймнай нэгэн, бүхы наһаараа Буряад Республикын үндэһэтэнэй лицей-интернадта буряад хэлэ зааһан багша Жамбуева Жамбалма Дондоковна болон мүнөөшье тэндээ хүдэлжэ байдаг Янжима Цыдендамбаевна Ивахинова, Түнхэнэй аймагта хүдэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гараһан Буряадай арадай багшанар Лыгденов Д.Д, Тулусоева Н.А., мүн лэ  Буряадай габьяата багшанар Зайганова Е.Б, Цырендашиева Н.Н., эрдэмэй кандидадууд Патаева В.Д., Ошоров С.Г. гэгшэд туһалһан байна. Эдэ багшанартай ушарһандаа би жаргалтайб гэжэ һанагшаб. Юуб гэхэдэ, аха нүхэдни еһотой буряад хүнэй жэшээ мүн. Холын сэсэн бодолтой, дэлгэр уужам сэдьхэлтэй, түбшэн даруу зантай, Буряад арадайнгаа һүлдэ солые дээрэ үргэн ябадаг урагшаа һанаатай багшанарни ямаршье асуудалаар хандахадашни, туһалхал гэжэ эрмэлзэдэг  зон бшуу.»-гэжэ багша сэдьхэлээ доһолгон хөөрэнэ.

Багшын ажалай жолоо Дамдинова Д.Г. Мухар-Шэбэрэй аймагай Хүһөөтэ нютагта эхилээ. Түрүүшынгээ алхамуудые багшанартаашье, өөртөөшье эрилтэ ехэтэй, дүй дүршэлтэй завуч Тугдумова Рэгзэма Дамбиевнагай ударидалга  доро хэхэдээ, олон юумэндэ һураһан, саашанхи ажалдаа мүнөөшье болотороо тэдэнээ баримталдаг юм.

1990 ондо Түнхэнэй аймаг ерэжэ, Охор-Шэбэрэй һургуулида ород, буряад хэлэ заагаа, хүмүүжүүлхы талаар директорэй орлогшоор хүдэлөө. Охор-Шэбэр нютагай зон мүнөөшье болотороо анха түрүүшынхиеэ Дашима багшын хүтэлбэри доро нютагаараа булта Сагаалганиие угтаһанаа дурсадаг.

1993ондо Түнхэнэй аймагта шэнэ шэглэлтэй лицей-интернат Аршаан тосхондо нээгдэжэ, аймагай һуралсалай таһагай захиралтаар Дамдинова Д.Г. Аршаанай лицейн буряад хэлэ литературын багшаар томилогдоо һэн. Россин габьяата багша Фомкинова Р.А. директорынь шэнэ шэглэлтэй һургуулида хүдэлхэ болоһон багшанарые сагай эрилтэтэй тааруу онол аргануудта һургажа, ажал хэрэг бурьялаа бэлэй. Дальбинова А.Д., Сыренова Д.Ж. гэгшэд һүрэг залуушуулые дахуулжа, багшын буянтайхан ажалай амта танюулһан, һурагшадай зүрхэ сэдьхэл татаха, тэдэниие ажабайдалай долгиндо арад зондоо хэрэгтэй туһатайгаар хүмүүжүүлхын эди шэди заажа үгөө һэн.

Дашима Гылыковна 27 жэлэй туршада түрэл хэлэеэ заахадаа, шабинараа яажа буряад сэдьхэлтэй болгохоб, арадайнгаа дундаршагүй баялигые яажа үрэ дэн ехэтэйгээр тэдэндээ дамжуулхаб, би буряад хүн гээшэб гэһэн омогорхол үнжэгэн сэдьхэлнүүдтэнь бадаруулхаб гэжэ оролдолго гаргажал ябадаг юм. Гансашье һургуулиингаа шатада бэшэ, нютагайнгаа, аймагайнгаа, республикынгээшье зэргэдэ энэ ажалаа ябуулдаг. Буряад соелой талаар Аршаан тосхоной эдэбхитэй ажаябуулагша, аймагай «Учителя года» гэһэн клубай түрүүлэгшэ мүн. Регион хоорондын «Уулын уладай уулзалга» гэжэ заншалта хонгоодор угсаатанай  һайндэрэй эхиндэ аймагта болоһон найрай сценари зохеолсоһон байна.

Дашима Гылыковна альган дээрээ үлгыдэн байдаг үльгэрэй орон гэжэ алдаршаһан Түнхэн дайдада баяртай ходо ябадаг. Мүнхэ Сарьдагай нэрэмжэтэ литературна нэгэдэлтэй нягта холбоотойгоор ажалаа ябуулхадаа, уран зохеолшодойнгоо бэшэһэн зохеолнуудые уншагшадтаа дамжуулхаяа оролдолго гаргажа, шэнэ номуудай презентаци, зохеолшодтой уулзалгануудые эмхидхэхэнь заншалта болонхой. Һүүлэй үедэ бэлиг ехэтэ поэтессэ, буряад хэлэнэй багша, Түгнын талаһаа уг гарбалтай Е.Г. Цыбикжапова удаа дараалан гурбан номоо гаргаба. Энэ хадаа буряад хэлэнэй багшанарта ехэ дэмбэрэлтэй хэрэг боложо, һургуули бүхэндэ шэнэ номуудтай танилсалга үнгэрһэн байна.

Дамдинова Д.Г. 2002 ондо «Учитель года» гэжэ мүрысөөндэ аймаг соогоо Гран-придэ хүртөөд, республика соогоо 1-дэхи һуури эзэлжэ, 2006 ондо «Лучшие учителя России» гэһэн мүрысөөнэй илагша болоо һэн. Һурагшадынь республикын олимпиадануудта, конференцинүүдтэ 1-дэхи һууринуудые эзэлхэһээ гадна, олон дахин Россин Вернадскын нэрэмжэтэ эдиршүүлэй уншалгануудай лауреадууд  болоһон. 2008 ондо Бадмаева Соелма шабинь «Чингисхаан – мянган жэлэй агууехэ хүн» гэжэ Улаан-Баатарта болоһон уласхоорондын конкурсда илажа, Чингисхаанай алтан медальда хүртэһэн байна. Мүн лэ арбаад гаран шабинарынь буряад хэлэнэй багшын ажал шэлэжэ, амжалтатай хүдэлжэ байдаг. Иимэ хэрэг эрхилһэнэй түлөө Дашима Гылыковна «Руководитель исследовательских работ учащихся» гэһэн Россин тэмдэгээр, «Почетный работник общего образования Российской Федерации» гэжэ зэргээр, Арадай Хуралай, Россин эрдэм һуралсалай министерствын грамотаар шагнагдаһан юм. Сүлөө сагтаа багша шүлэг зохеожо туршадаг.  Баир Батодоржиевтай «Лицейн соло», Зоригто Бадмаевтай «Аршаанда мүндэлһэн дуран» гэһэн дуунуудые зохеогоо.

«Ажалаймни амжалтанууд ганса минии амжалтанууд бэшэ. Аяа хайрата аба эжымни буян, аха дүүнэрэймни, агуу багшанараймни, үетэн нүхэдэймни, нютаг нугымни, шабинараймни үргэмжэ. Эндэ наһанаймни нүхэрэй, Доржо Нанзытовичын, Зоригто, Лариса үхибүүдэймни, Баян –Жаргал Гылыкович ахымни түшэг тулга гол һуури эзэлдэг. Минии нүхэр буряад хэлэндээ аргагүй дуратай, ирагуу һайханаар дуу дууладаг, уран гоеор шүлэг хэлэдэг юм. Ажалаймни ямаршье асуудалнуудта туһалха арга шадалтай хүн, намайгаа наһан соомни дэмжэжэл байдаг юм даа. Үхибүүдээшье иимэл шэглэлтэйгээр хүмүүжүүлдэг»- гэжэ багша  тэмдэглэнэ.

Зоригто хүбүүниинь Буряад Республикын үндэһэтэнэй лицей-интернадта һурахадаа, буряад хэлэн дээрэ шүлэг зохеожо туршадаг, арадайнгаа заншалаар конференцинүүдтэшье хабаадаһан. Тэрэ мүнөө ВСГТУ дүүргээд, алба гараад, гэр бүлэ боложо, Дари нүхэртэеэ Аршаан тосхондо ажаһуудаг, полицида хүдэлдэг. Лариса басаганиинь эжынгээ харгыгаар  буряад, монгол, англи хэлэнүүдэй багша боложо, Улаан-Үдэ хотодо ажаллана. Лариса буряад аялга дуунуудтаа дуратай, еһо заншалаа сахидаг, урагшаа һанаатай басаган.Эрдэни зээ хүбүүгээ харалсажа, Доржо Нанзытович Дашима Гылыковна хоер алтан дэлхэйн нюрган дээрэ амгалан тэнюун ажаһуун, тэбхэр табин жэлэйнгээ ойн баярые олон нүхэдтэйгөө, аханар дүүнэртэйгөө дүхэриглэн угтажа байһаниинь урматай.

«Түрэл арадтаа туһатай байха һэшхэлгүй һаа,

Юунэй тулада түхэреэн түбидэ түмэн үеые дамжажа,

Бугын дуун доро буряад эхэһээ түрөөбиб?» - гэжэ Ц-Х. Дарибазаровагай табиһан асуудалые бэелүүлхэеэ бүхы наһаараа оролдолго гаргажа ябадаг Дамдинова Дашима Гылыковнагай намтарые А.Бадаевай шүлэгөөр тобшолходо, алдуу болохогүй гэжэ һананаб:

Һайн хүниие юундэшьеб, баран хүндэлдэг-

Һайхан дууе һайн хүнтэй жэшэмээр.

Һайн хүн мэтээр һайхан дуун мүндэлдэг-

Һаруул замдаа хани болгон шэлэмээр.

Сарюна Эрдынеева - корреспондент газеты «Буряад Үнэн»   

Мүнөө жэл “Буряадай түрүү хүнүүд” гэһэн конкурсда “Гуа сэсэн хатан” гэжэ номинациин лауреат болобо. (“Лучшие люди Бурятии2013”- “Женщина года)