Машаев Лама-Жап Шарлаевич

ТYрэл  нютагаймнай зоной шарай

Ахын суута хадаша

 

Ахын сууту хадаша таабай,

Ажалша бэрхэ Должод теэбии

Аймаг соогоо суурхаа hэнта,

Аша гушаяа YргƟƟ бэлэйт.

Хэжэ байhан ажал хYдэлмэритнай,

Хэзээдэш мYнхэ нангин захяатнай

Хэтэ мYнхэдƟƟ толорон байхал

Харгы замыемнай гэрэлтYYлэн Yлэхэл.

 

О. Балданова

Ажалай ветеран

 

ХYндэтэ ахадYYнэр !

 

Ухаан бодолойнгоо оеорые уудалжа, уян холборхой зYрхэеэ доhолгон, нютагайнгаа суута хадаша, Ламажаб таабайнгаа ажаябаhан Yе сагуудай шухала хэлтэрхэйнYYдые дурсан хƟƟрэхэ зориг хYсэлни ой ухаандамни ерэжэ, тобшохоноор найруулха hанал тYрƟƟ гээшэ.

Лама (т) – высший, Ламажаб (т) – покровительствуемый высшим – гэhэн Буддын шажанай буян, ехэл удхатай буряад нэрэтэй  байhандаа, сэбэр саган сэдьхэлтэй, урин налгай абари зантай хYн хадаа, шадаал hаа зон нYхэдтэеэ туhатай ябахые оролдодог, hайхан , сэсэн мэргэн YгƟƟрƟƟ маанадай бодол hэргээдэг байгаа ха.

 

Манай Саяанай дунда hургуулиин багша Е.Д. Гармаева « Дурсалга» гэжэ « Аха» газетада « Ахын суута хадаша» гэhэн конкурсда хабаадахадаа, Ламажаб Шарлаевичтай

 

Уулзажа удаан хƟƟрэлдƟƟн согоо иигэжэ бэшэнэ. Бага наhандаа Лопсон гэжэ нэрэтэй hэмби гээ hэн. Ламада hурахадаа нэрээ hэлгэhэн байгаа хаш. Орой дээрэхи  одо заяандаа, оршолон дэлхэйн олон мянган бурхадта, Ахынгаа арбан гурбан  хада эзэдтэ Yдэр, hYниин YYлэтэ  сэлмэгшье сагуудта зонойнгоо гайхамшагта Yндэр мэдэрэлые YргэлжэлYYлэн зальбаржа ябаа.

 

Ламажаб Шарлаевич 1915 ондо  Сорогой Шабар талада, Yгытэй айлай гэр бYлэдэ тYрэhэн Юм. Баян айлай малыень адуулжа, гэртэхи бYхы ажалынь хэдэг байгаа ха. ДYрбэтэй боложо ябахадаа Жэлгэнэй дасанда найман наhатай болотороо hураhан. Тэрэ Yедэ хYндэ хYшэр саг байжа, Даша-Нима лама Тиисэ голой аманда хYргэжэ, гэртэнь бусаагаа ха. Энээн тухай бага наhанайнь хƟƟрƟƟнhƟƟ Ю.Ч. Самаева ехэ тодорхойгоор нютагайнгаа газетада бэшэhэн байна.

Илангаяа анханhаа Yгытэй, саанаhаа тулгаса Yгы айлай ажаhуудал ямар байгааб?

 

Эдэ бYгэдые мYнƟƟ Yеын тYYхэдэшье эли тодоор гэршэлжэ шадахагYй.

 

Арбаадхан наhандаа эжыhээнь гээгдэжэ, айхабтар хYндэ саг тохеолдобо. ТYрэhэн эжыгээ дахин харахаа болишохо гээщэ ямар хэсYY гээшэб . Холын ахадуу нэгэ Сорогой эхэнэр гэртээ абаашажа, ƟƟрын хYбYYн шэнги абаад байгша hэн- гэжэ Ламажаб Шарлаевич Хойто- Голой аршаанда суг амаржа байhан Ю. Самаевада хƟƟрэhэн байха Юм.

 

Арбан дYрбэн наhатай болоходонь, Ахын аймагhаа Алайрта талха таряанай ажалда арбаад  бYhэтэйшYYл эльгээгдэжэ, дYрбэн жэл соо хYдэлƟƟ. Тэндэhээ ахадYYнэдээршье уулзангYй Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда мордоо ха. ЗYрхэ, сэдьхэлдэ ямар аймшагтай хYндэ байгааб даа. 1942 ондо Алас Дурна зYгтэ алба хээ.

 

Иигэжэ таабайнгаа домогые тобшохоноор хƟƟрэхэ зураа, инаг нYхэрэйнь намтарай тYYхые  дурсангYй яажа болохоб даа.

Дайнhаа нютагаа бусажа, наhанайнгаа  нYхэртэей уулзажа, айл боложо ажаhуудаг болоо.

 

Иимэ Yе сагта YхибYYдые тYрэжэ, хYйhыень хатаажа, хYл дээрэнь табиха гээшэ аба эжын хYзYYн дээрэ амаргYй хату байhыень арбаншье YгƟƟр сэгнэхэнь ехэл хYндэ байдаг Юм. YхибYYдэй эжы Должод Сыреновна тухайгаа хэды hайханаар дурсажа, доро дохин хYндэлжэ ябааб.

 

« Коммунизм» колхозой  суута hаалишан Д.С. Ендонова баhал ехэ ажалша, гансашье район дотороо бэшэ, харин республикэ соошье мэдээжэ нэрэ солотой ябаhан Юм.

 

Должод Сыреновнагай ажал хYдэлмэри, илангаяа, малдаа эдей хоол бэлдэхэ, буйлуулхыень хYршэдынь  ходо  ажагладаг, омогорходог hэн.

Намартаа эртээр намаа набша, ишууна, хYрэнгэ, аарса бозо  ехээр бэлдэхэ заншалтай hэн. Энэ бYгэдэ бэлдэhэн, суглуулhан юумэей талха, комбикормодо холижо, Yбhэ зеленкоео сабшажа жэжэлээд буйлуулжа, hаамхай Yнеэдтээ Yгэхэ, тиигэжэ hуулга hуулгаар hY hаадаг байгаа. Yбэлэй сагта иигэжэ байжа эдеэллэхэhээ гадуур, Yбhэнэй, намаанай шYYhэ малдаа уулгадаг « Малай шэмэ хэлэндээ,-гээд Должод Сыреновна хэлэдэг  hэн. YнэхƟƟрƟƟ hайн эдеэлсэтэй, тобир тарган малнууд шэмэ ехээр Yгэдэг ха Юм. МYнƟƟ Yеын залуу зон хYдƟƟ, хээрэ малаа иигэжэ адуулна ха гY?

 

 

Энэ гэр бYлэ дээдын ехэ айл болоhон, одоол бэрхэнYYд , аяар долоон  хYYгэдые  хYл дээрэнь бодхоожо табяа, ажабайдалай Yргэн харгыда гаргажа, бэеэ дааhан  Yринэрынь энхэ элYYр олон зонойнгоо дунда ажаллажа ябанал даа. ƟƟhэдƟƟ эжы, абанар болонхой, зариманиинь таабай, тƟƟбиишье болонхойнууд Юм даа. Эдэ YхибYYдэйнгээ урда Yбгэн буурал таабай  хYнэй уялгата харюусалгаяа Yнэн сэхээр мэдэрээ. (Семья)

 

 

Ахадамнай колхоз эмхидхэжэ эхилхэhээ хойшо Ламажаб Шарлаевич  Yхэршэшье, хонишоншье, адуушаншье ябаhан хYн,. hоед угсаатан бултадаа ангууша зон хадаа, таабай залууhаань агнажа байгаа.  «Ахын суута ангууша таабай» -гэhэн хƟƟрƟƟн Ольга Балановагай «Гэрэлтэ дурасхаалдань» уншаабди.

 

Олон жэлдэ лесниигээр хYдэлhэн байна. Суута эрдэмтэн С.В. Обручевой экспедицидэ харгышанаар оло дахин  ябаhан тухай ехэл тодорхойгоор омогорхон хƟƟрэдэг байгаа.

 

Ламажаб таабай Yзэлшэ мэргэн хYн hэн. Бурхан ламада, хада хангайдаа шYтэжэ, хYнYYдэй хэрэгые бэелYYлдэг, hанаа бодолынь заhадаг, « ум муни муни маха муние сууха»- гэжэ мэгзэм умшажа ябахынь залуушуулдаа Yнэтэ hургаал, заабари Yгэдэг hэн.

 

Нютагаархиниинь ажабайдалайнгаа амгалан тайбан байхын тYлƟƟ Ламажаб табайдаа Yргэл хYYлэдэг, хирэ хирэ болоод лэ Хаан-Уула хайрхандаа зальбардаг гээшэб даа.

 

Ламажаб Шарлаевич 200 3  ондо нютагайнгаа ноедоор ойлголсожо, хƟƟрэлдэжэ шадаха хадаа Хаан-Уулын хойто хадада багахан дуган бYтээгээ. Гэхэтэй хамта баhаал субраган бодхооhон байха Юм. Ахын « пунцогнамдоллинг» дасанай hэргээлтэдэ аргагYй ехэ хубитаяа оруулhан.

 

Энэ болохо зургаан зYйл хамаг амитадай энхэ жаргалтай байхын Тула буян мYргэлэй дундаршагYй hайхан хэшээлээр ухаан бодолоо зэбсэгжYYлхые бурхан багша айладхадаг байна ха Юм. Энэ ехэ буянда баhаал хубитаяа оруулжа Саяанай таабайнар хабаадалсаа. Хэд бэ гэбэл И.О. Иванов, Манханов Ж.С., Мандагаев Д.Ж. Хандаков Д.Р  Гомбоев М.С гэхэ мэтэ зонууд  энэ дуганаа барилсаhан байна.

 

« Ахын суута хадаша»  гэhэн конкурсда али зэргын гое, hайхан бYтээлнYYдые нютагаархиниинь зорюулааб даа. Эдэ бYгэдые уншажашье, харажашье, шагнажашье ябахадаа, бодолтойхон хYнэй зYрхэ сэдьхэл уярангYй яахаб даа.

 

hанал бодолоороо, Yгэ хэлээрээ, абари зангаараа наhан соогоо маанадтаяа Yнэн сэхээр хубаалдажа ябаhан Ламажаб Шарлаевич 2007 ондо 92 наhандаа hYYлшынгƟƟ замда мордоо hэн.

 

Ахын суута хадаша,  манай хайрата таабаймнай,  тYрэл дулаан гуламтаhаа холодожо, дахин харагдахаа болижо далда ороходонь, нютагаархинай сэдьхэлдэ багташагYй хYйтэн шанарай орьелhые, урихан сэдьхэлтэн мэдэрэнгYй яахаб даа.

 

Иимэ хYнYYдэй  тYYхэ ухаан бодолойнгоо гYнзэгы оеорто бYхƟƟр хадуужа шадаа hаамнай, таабайн домог хэзээдэшье унтарангYй, улад зонойнгоо дунда улам hайханаар бадаржа ябаха байнал даа.

 

Ом мани падмэ хум